Τι πρέπει να πούμε στα παιδιά για τη σημερινή βλάσφημη απεικόνισή του

Του Αρχιμ. Σάββα Αγιορείτου

Ο Μ. Βασίλειος υπήρξε ένας μεγάλος Πατέρας της Εκκλησίας, αλλά και ένας οικουμενικός διδάσκαλος. Το σημαντικό είναι ο τίτλος Μέγας του αποδόθηκε από τα αδέλφια του, πράγμα το οποίο δείχνει την μεγάλη επιρροή που είχε στα μέλη της οικογενείας του. Από τα εννέα αδέλφια της οικογενείας του, οι πέντε είναι γνωστοί άγιοι της Εκκλησίας μας.

Ο Μ. Βασίλειος σπούδασε στην Αθήνα την αρχαία ελληνική φιλοσοφία, αλλά και όλη την επιστήμη της εποχής του, που ησχολείτο με τα όντα (οντολογία). Κατά την μαρτυρία του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, που ήταν προσωπικός του φίλος και συμμαθητής του στην Αθήνα, έμαθε εννέα επιστήμες της εποχής εκείνης. Αν διαβάσει κανείς την «εξαήμερό» του, δηλαδή την ερμηνεία που κάνει στην δημιουργία του κόσμου σε έξι ημέρες, θα διαπιστώσει ότι μέσα στο βιβλίο αυτό κατόρθωσε να συγκεντρώσει όλες τις επιστημονικές γνώσεις της εποχής του για τον κόσμο και την δημιουργία του. Ερεύνησε την φύση και τα όντα - τα φυτά, τα έντομα, τα πτηνά, τα ψάρια, τα ζώα κλπ. - είδε την ουσία των όντων, τις ενέργειες του Θεού στην κτίση, καθώς και την εντελέχεια (την φορά που έχουν όλα προς την τελειότητα - όλα θα ανακεφαλαιωθούν στον Χριστό, θα ανακαινισθούν, θα ολοκληρωθούν όταν φθάσουν στον Χριστό) και την τελολογία (σκοπιμότητα- όλα υπάρχουν για να φανερώνουν με την τελειότητα κατασκευής τους και το κάλλος τους τον Θεό) όλων των αισθητών πραγμάτων. Ο Μ. Βασίλειος αγάπησε την φύση ως δώρο Θεού. Έκανε στις επιστολές του υπέροχες περιγραφές του τοπίου στο οποίο εμόναζε παρά τον Ίρι ποταμό.

Όλη η κτίση μας δόθηκε για να χαιρόμαστε ζώντας σ' αυτή αλλά και να βλέπουμε πίσω από αυτήν στον Δημιουργό της και Δημιουργό μας ώστε να Τον δοξάζουμε. Η τελειότητα, η σοφία, το κάλλος που υπάρχει σ' όλα τα δημιουργήματα πρέπει να μας παρακινεί να θαυμάζουμε το κάλλος, την σοφία και την τελειότητα του Κατασκευαστή τους δηλ. του Θεού. Αν όλα μέσα στην Κτίση είναι τόσο ωραία, τόσο τέλεια, τόσο μεγάλα και δυνατά πόσο πιο τέλειος, πόσο πιο ωραίος, πόσο σοφός και δυνατός θα πρέπει να είναι Αυτός που τα εδημιούργησε όλα δηλ. ο Θεός! Η κτίση δεν πρέπει να ειδωλοποιείται αλλά να μας ανεβάζει στον Κτίστη που είναι η Αγία Τριάδα. Τα κτίσματα δεν είναι τόσο για να τα χρησιμοποιούμε για τις υλικές-βιολογικές μας ανάγκες (χρησιμοθηρία, ιδιοτέλεια, καταλήστευση του περιβάλλοντος), όσο για να μας ανάγουν στον Δημιουργό. Μας δόθηκαν όλα τα όντα για να τα «λειτουργούμε» δηλ. να τα αντιπροσφέρουμε δοξολογικά και ευχαριστιακά στον Πανάγιο Τριαδικό Θεό διά της Θείας Ευχαριστίας.

Πέρα από μεγάλος εμπειρικός Θεολόγος και επιστήμονας ο Μ. Βασίλειος ήταν και ένας μεγάλος κοινωνικός εργάτης και μεταρρυθμιστής. Ενδιαφερόταν για τους δούλους, τους πτωχούς, για την ελάφρυνση της φορολογίας του λαού, για τις αδικίες που υφίσταντο διάφοροι άνθρωποι. Διοργάνωσε την φιλανθρωπία. Είναι ο θεμελιωτής των φιλανθρωπικών ιδρυμάτων. Μέχρι τότε το Κράτος δεν είχε αναπτύξει την κοινωνική πρόνοια. Ο Μ. Βασίλειος εμφορούμενος από τις Χριστιανικές του αρχές ανέπτυξε σε μεγάλο βαθμό την φιλανθρωπία.

Είναι γνωστή στην ιστορία η «Βασιλειάδα» του. Ο ίδιος ο Μ. Βασίλειος σε μία επιστολή του (επιστολή 94 προς Ηλίαν) δίδει μια μαρτυρία για το κέντρο αυτό της φιλανθρωπίας. Μέσα στην «Βασιλειάδα» υπήρχε μεγαλοπρεπής καθεδρικός Ναός, οικήματα γύρω από τον Ναό για τον Επίσκοπο και τους Κληρικούς, οικήματα για την φιλοξενία των αρχόντων και των δημοσίων λειτουργών, ξενώνας για την φιλοξενία των ξένων και των περαστικών από την πόλη, νοσοκομείο για την θεραπεία των ασθενών με το αναγκαίο προσωπικό από ιατρούς, νοσοκόμους, οδηγούς, υποζύγια, οίκους για στέγαση των απαραιτήτων εργαστηρίων και τεχνητών. Υπάρχει πληροφορία, που διασώζεται από τον άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο ότι τους λεπρούς, οι οποίοι την εποχή εκείνη ήταν απόβλητοι από την κοινωνία, διότι είχαν την αθεράπευτη και κολλητική ασθένεια της λέπρας, τους φρόντιζε ο ίδιος ο Μ. Βασίλειος. Μάλιστα αφού τους καθάριζε τις πληγές στην συνέχεια τις ασπαζόταν για να τους δείξει την αγάπη του.

Το σπουδαιότερο είναι ότι ο Μ. Βασίλειος έκανε όλο αυτό το έργο της φιλανθρωπίας, δείχνοντας το προσωπικό του παράδειγμα, αφού καίτοι ήταν εύπορος έδωσε όλη την περιουσία του σε όσους είχαν ανάγκη. Μάλιστα όταν πέθανε είχε ως μόνα περιουσιακά στοιχεία ένα τρίχινο ράσο και λίγα βιβλία. Η αγάπη που του είχε ο λαός ήταν τέτοια, ώστε στην κηδεία του, από τον συνωστισμό του κόσμου, κάποιοι πέθαναν.

Η μορφή του «αϊ-Βασίλη»

Ενώ η Εκκλησία με την λατρεία της, την θεολογία της, την εικονογραφία της και το συναξάριό της τιμά σε μεγάλο βαθμό την μεγάλη προσωπικότητα του Μ. Βασιλείου, εν τούτοις η λαϊκή παράδοση και κυρίως η δυτική - ευρωπαϊκή και αμερικανική - νοοτροπία παρουσιάζει κατά ιδιαίτερο τρόπο τον Μ. Βασίλειο, δηλαδή από Μέγα Βασίλειο τον έκανε αϊ-Βασίλη, με πολλές παραλλαγές.

Πρέπει να σημειωθεί ότι αυτός ο «τύπος», που στην Ευρώπη και την Αμερική ονομάσθηκε Saint Nick, Santa Claus και Father Cristmas, από μας ονομάζεται αϊ-Βασίλης. Εμείς ταυτίσαμε αυτό τον δυτικό «τύπο» με τον αϊ-Βασίλη, αφού εξοβελίσαμε τον δικό μας Άγιο Βασίλειο.

Ο σημερινός αϊ-Βαίλης είναι δημιούργημα του αγγλοσαξονικού κόσμου και απηχεί την νοοτροπία του. Ο αϊ-Βασίλης αυτός γεννήθηκε αρχές του 19ου αιώνα από έναν αστό προτεστάντη καθηγητή, τον Κλημέντιο Κλαρκ Μούρ «που έγραψε για τα παιδιά του μία ιστορία με ήρωα έναν αϊ-Βασίλη, την The Night Before Christmas» και δημοσιεύθηκε την 23 Δεκεμβρίου του έτους 1823 στην εφημερίδα «Sentinel». Η ιστορία αυτή εικονογραφήθηκε από τον πατέρα του χιουμοριστικού αμερικανικού σχεδίου Τόμας Νάστ, ο οποίος ήταν γερμανικής καταγωγής και ¨δανείστηκε στοιχεία από την γερμανική λαϊκή παράδοση των Χριστουγέννων αλλά και την παραδομένη μορφή του πλανόδιου γερμανού εμπόρου».

Στις αρχές του αιώνα μας ο αϊ-Βασίλης άλλαξε κάπως μορφή, και έγινε όπως ακριβώς τον γνωρίζουμε σήμερα. Σε αυτό συνετέλεσε η Κόκα-Κόλα για να γίνει η μορφή του τόσο δημοφιλής. Στα 1931, η Κόκα-Κόλα αποφάσισε να χρησιμοποιήσει τον Σάντα Κλάους στη χειμωνιάτική διαφημιστική της εκστρατεία και ανέθεσε σε έναν άλλο Αμερικανό καλλιτέχνη, τον Χάντον Σάνμπλομ, να τον σχεδιάσει. Εκείνος διάλεξε για τον Άγιο τα χρώματα της Κόκα - Κόλα και ...νάτος, με τις μαύρες μπότες του, το μακρύ σκουφί του, το κόκκινο κοστούμι του και την άσπρη του γούνα, όπως τον ξέρουμε σήμερα.

Η παράδοση σύμφωνα με την οποία ο αϊ-Βασίλης περνά μέσα από καμινάδες για να δώσει δώρα στα παιδιά προέρχεται από το ποίημα του Κλέμεντ Μούρ με τίτλο «Μια επίσκεψη του Αγίου Νικόλα», ο οποίος δανείστηκε την ιδέα της καμινάδας, μαζί με την ιδέα του έλκηθρου και των οκτώ ελαφιών που το σέρνουν, από ένα φινλανδικό παραμύθι.

Επομένως, ο αϊ-Βασίλης της Μικράς Ασίας που είναι εγγράμματος και δίδει ως δώρο την γνώση, μετατρέπεται στον Σάντα Κλάους που δίδει την εφήμερη ηδονή της κατανάλωσης. Δεν είναι ένα πρόσωπο με αγιότητα. Δεν φανερώνει την πίστη στον Θεό, ούτε έχει λυμένα τα υπαρξιακά του ερωτήματα και τις αγωνίες. Δεν παρουσιάζεται η ασκητική του διάθεση, αλλά διακρίνεται για την «προτεταμένη κοιλιά, τα ροδοκόκκινα μάγουλα» και είναι η εικόνα της «καλοπέρασης και της αισιοδοξίας».

Η πορεία από τον Μ. Βασίλειο στον αϊ-Βασίλη δείχνει την επιπεδοποίηση του ανθρώπου, αλλά και την υποβάθμισή του. Ο άνθρωπος αντί να θρώσκει (κοιτάζει) προς τα άνω, κινείται μόνο στο οριζόντιο επίπεδο των υλικών αναγκών. Η αντίστροφη πορεία από τον αϊ-Βασίλη του καταναλωτισμού και του ευδαιμονισμού στον Μ.Βασίλειο της Εκκλησίας δείχνει την αναβάθμιση του ανθρώπου, την ανύψωσή του, την πορεία του δηλαδή από το πράγμα στην υπόσταση, από το άτομο στο πρόσωπο, από την κτίση στον Κτίστη. Αυτό είναι το νόημα των εορτών. Αυτό ας ευχηθούμε για εαυτούς και αλλήλους τον νέο χρόνο. Ας πάψει πια αυτή η βλασφημία και η ατίμωση του σεπτού προσώπου του Αγίου Μεγάλου Φωστήρα της Καισαρείας. Ας μην βάλουμε αυτή την φουσκωμένη καρικατούρα που αποκαλούν αϊ-Βασίλη στο σπίτι μας. Ο άγιος Μ. Βασίλειος ας πρεσβεύει για μας και ας μας συγχωρεί.

Τέλος και τω Θεώ δόξα!