en-us-Νικόλαος Ανδριώτης: Ένας βαθύς μελετητής των ιδιωμάτων της νέας ελληνικής γλώσσας

της Βασιλικής Β. Παππά*

vpappa@cultmagz.com

O Nικόλαος Ανδριώτης Γλωσσολόγος, καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ. και Πρύτανης γεννήθηκε το 1906 στην Παναγία της Ίμβρου, και εκεί ακούει τα πρώτα μαθήματα. Συνεχίζει γυμνασιακές σπουδές στην Κωνσταντινούπολη και στο Γαλάτσι της Ρουμανίας. Το φθινόπωρο του 1923 εγκαθίσταται στην Αθήνα, για να ικανοποιήσει την φιλομάθειά του ακολουθώντας ανώτερες σπουδές. Το παράδειγμα του πατέρα του, που ήταν εκπαιδευτικός τον παρορμούσε να αφοσιωθεί στην εκπαίδευση. Έτσι εγγράφεται στην Φιλοσοφική Σχολή, από την οποία, παίρνει το πτυχίο του το φθινόπωρο του 1927. Όταν τελειώνει τις σπουδές του, πολύ σύντομα, μέσα στο 1928, με σύσταση του καθηγητή Κωνσταντίνου Αμάντου διορίζεται στο Αρχείο του Ιστορικού Λεξικού της νέας Ελληνικής, που είχε στο μεταξύ προσαρτηθεί στην Ακαδημία Αθηνών, αρχικά ως έκτακτος και λίγο αργότερα ως τακτικός συντάκτης (1928 ως το 1944).

Το 1932 αναγορεύεται διδάκτορας της φιλοσοφίας στην Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών υποβάλλοντας ως εναίσιμη διατριβή την μελέτη για το γλωσσικό ιδίωμα της ιδιαίτερης πατρίδας του, της Ίμβρου. Πάντα όμως νιώθει την ανάγκη να ευρύνει τον επιστημονικό του ορίζοντα με σπουδές σε ειδικά κέντρα του Εξωτερικού. Η επιθυμία του αυτή ικανοποιείται, όταν του δίνεται η ευκαιρία ύστερα από επιτυχία σε σχετικό διαγωνισμό του Υπουργείου Παιδείας να πάρει άδεια για μετεκπαίδευση. Με την άδεια αυτή ο Ανδριώτης πρώτα σπουδάζει γλωσσολογία στα πανεπιστήμια της Βιέννης (1934-1935) και κατόπιν στο Βερολίνο (1935-1937). Ιδιαίτερα στη Βιέννη είχε την τύχη να ακούσει τα μαθήματα του γνωστού ελληνιστή Γλωσσολόγου P. Kretschmer. Το 1944 εκλέγεται ως τακτικός καθηγητής στην έδρα της Γλωσσολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και αποχωρεί ως ομότιμος καθηγητής τον Αύγουστο του 1969. Η αφοσίωσή του στο Πανεπιστήμιο και η εκτίμηση που είχε από τους συναδέλφους του με την προσωπικότητά του τον ανέβασαν ως τις ανώτερες διοικητικές θέσεις: του Κοσμήτορα της Φιλοσοφικής Σχολής, του συγκλητικού και του Πρύτανη του Πανεπιστημίου στο σχολικό έτος 1962-63. Επίσης χρημάτισε αντιπρόεδρος και πρόεδρος της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, από τα πρώτα διοικητικά μέλη του ΙΜΧΑ και μέλος του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών, Μανόλη Τριανταφυλλίδη του πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης. Ήταν μέλος πολλών επιστημονικών συλλόγων και σωματείων και πήρε μέρος σε πολλά Διεθνή Συνέδρια Γλωσσολογίας στο εσωτερικό και εξωτερικό όπως στην Ουψάλα το 1952, στο Λονδίνο το 1952, στην Σαλαμάνκα το 1955, στο Όσλο το 1957, στο Μόναχο το 1958, στη Φλωρεντία το 1961, στο Άμστερνταμ το 1963, στη Σόφια το 1966, καθώς και στο Α΄ Διεθνές Κρητολογικό Συνέδριο στο Ηράκλειο το 1961. Το 1974, η Ακαδημία των Επιστημών της Αυστρίας τον εξέλεξε αντεπιστέλλον μέλος της για το έργο του: Lexicon der Archaismen in neugriechischen Dialekten.

Οι μελέτες του ξεπερνούν τις 200 και οι βιβλιοκρισίες του τις 100. Είναι βαθύς μελετητής των ιδιωμάτων της νέας ελληνικής γλώσσας στην οποία αναλώνει τη ζωή του. Συμβάλει σημαντικά στην πρόοδο της υφολογικής έρευνας της νεοελληνικής λογοτεχνίας με τις εργασίες του για τη γλώσσα του Παλαμά και του Κάλβου. Ασχολείται συστηματικά με το θέμα των σχέσεων της ελληνικής γλώσσας με τις γλώσσες των γειτονικών μας λαών και υπερασπίζεται με συνέπεια το αίτημα για την καθιέρωση της δημοτικής. Είναι αφάνταστα μεγάλη η χαρά του όταν στο τέλος της ζωής του βλέπει να εκπληρώνεται ένα από τα μεγαλύτερά του όνειρα, η καθιέρωση της Δημοτικής σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης.

Εργογραφία:

Εξέδωσε το:

- «Ετυμολογικό λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής» (1951). Αποτελεί το σημαντικότερο έργο του. Mε το έργο του αυτό ο Ανδριώτης έγινε ευρύτερα γνωστός στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. και το

- «Λεξικό των αρχαϊσμών της νεοελληνικής διαλέκτου».

Επίσης έγραψε πολλές επιστημονικές εργασίες από τις οποίες οι κυριότερες είναι:

- «Περί της αρχής των βορείων γλωσσικών ιδιωμάτων της νέας Ελληνικής», Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών 10 (1933).

• «Περί της αρχής των βορείων ιδιωμάτων της Νέας Ελληνικής» (1933).
• «Ετυμολογικά», Λεξικογραφικόν Δελτίον Ακαδημίας Αθηνών 2 (1940).
• «Ετυμολογικά και σημασιολογικά», Λεξικογραφικόν Δελτίον Ακαδημίας Αθηνών 3 (1941).
• «Τα όρια των βορείων, ημιβορείων και νοτίων ελληνικών ιδιωμάτων της Θράκης», Αρχείον θρακικού λαογραφικού και γλωσσικού θησαυρού 10 (1943/4).
• «Η γλώσσα του Παλαμά» (1943).
• «Η γλώσσα του Κάλβου» (1946).
• «Συμβολή στη μορφολογία των νεοελληνικών επωνύμων» (1947).
• Το γλωσσικό ιδίωμα των Φαράσων, Αθήναι 1948.
• «Η έρευνα των γλωσσικών ιδιωμάτων της Μακεδονίας», Μακεδονικόν Ημερολόγιον 1949, 171-176.
• «Μικρή συμβολή στην έρευνα της ποντιακής διαλέκτου», Ποντιακή Εστία Ι (1950), τευχ. 2, 5-7, τευχ. 3, 135-137.
• «Ετυμολογίες λεσβιακών λέξεων» Ι, Λεσβιακόν Ημερολόγιον 1950, 117-120.
• «Το γένος των τουρκικών λέξεων στην ποντιακή διάλεκτο», Ποντιακή Εστία Ι (1950) 199-200, 274-275.
• «Ετυμολογικά», Ποντιακή Εστία Ι (1950) 494-496.
• «Μίαν-καμμίαν», Ποντιακή Εστία 2 (1951) 890.
• «Φωνητικά», Ποντιακή Εστία 2 (1951) 975-976, 1041-1043.
• Ετυμολογικό Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής, Collection de L' Institut Francais d' Athenes, Αθήνα 1951.
• «Η γλώσσα και η ελληνικότητα των αρχαίων Μακεδόνων», Μακεδονική Λαϊκή Βιβλιοθήκη, αριθ. 3, Δημοσιεύματα της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 1952.
• «Τα ελληνικά στοιχεία της βουλγαρικής γλώσσης», Αρχείον θρακικού θησαυρού 17 (1952) 33-100.
• «Η γλώσσα της Θράκης», Εταιρεία Θρακικών Μελετών, 20 (1953).
• «Οι Προέλληνες» (1953).
• Κρυπτοχριστιανική φιλολογία, Θεσσαλονίκη 1953.
• «Ετυμολογίες λεσβιακών λέξεων» ΙΙ, Λεσβιακόν Ημερολόγιον 1954, 33-35.
• «Οι Βούλγαροι και η Αγιά Σοφιά, Μακεδονικόν Ημερολόγιον 1954, 97-102.
• «Το γλωσσικό ιδίωμα της Χαλκιδικής», Μακεδονικόν Ημερολόγιον 1955, 113-120.
• «Συμβολή στην νεοελληνική σύνθεση», Επιστημονική Επετηρίς Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης 7 (1956) 1-39.
• The Condeferate State of Skopje and its language, Athens 1957.
• «Γλωσσικά της Λέσβου», Λεσβιακόν Ημερολόγιον 1958, 36-41.
• «Τα παραστατικά ρηματικά σύνθετα στην ελληνική γλώσσα» (1960)
• «Τα ποντιακά παράγωγα ουσιαστικά σε -μονή, Ποντιακή Εστία ΙΙ (1960) 5571-5575.
• Το ομόσπονδο κράτος των Σκοπίων και η γλώσσα του, Θεσσαλονίκη 1960.
• «History of the name "Macedonia", Balkan Studies I (1960) 143-148.
• «Γλώσσα και έθνος» Λόγος Πρυτανικός, Θεσσαλονίκη 1963. Αναδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Δράσις» Θεσσαλονίκης της 18, 25 Μαρτίου και 1 Απριλίου 1963 και στο περιοδικό Θρακικά Χρονικά 4 (1964) 66-78.
• «Τα βυζαντινά και νεοελληνικά επώνυμα», Μακεδονικόν Ημερολόγιον 1965, 163-166.
• The federative Republic of Skopje and its language, Second edition, Athens 1966.
• Ετυμολογικό Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, Θεσσαλονίκη 1967. (δεύτερη έκδοση, φωτοτυπημένη, Θεσσαλονίκη 1971) [Αριστοτέλειον Πανεπιστήμιον Θεσσαλονίκης, Ινστιτούτον Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη)].
• «Ο σχηματισμός των υποκοριστικών επωνύμων σε -δάκης», Πεπραγμένα του Β΄ Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου, 4 (1969) 94-98.
• «Τοπωνυμικά. Onomata», Revue Onomastique 4 (1972) 12-13.
• «Σημασιολογικά των γλωσσικών ιδιωμάτων της Κύπρου», Πρακτικά του Πρώτου Διεθνούς Κυπρολογικού Συνεδρίου, τ. Γ΄, 2 (1973) 1-4.
• Lexikon der Archaismen in neugriechischen Dialekten (Verlag der Osterreichischen Akademie der Wissenschaften), Wien 1974.
• Κρυπτοχριστιανικά κείμενα, Θεσσαλονίκη 1974.
• La loi de prophylaxie dans le vocalisme neo-gree, Thessalonique 1974.
• Les langues balkaniques. Tendances paralleles et problem de structures, Rapport: Le lexique, Congres International d' etudes du Sud-Est europeen, Section de Linguistique, Bucarest 1974.
• «Γλωσσικά σύμμεικτα «Φίλτρα»» Τιμητικός τόμος Σ.Γ. Καψωμένου, Θεσσαλονίκη 1976, 305-321.
• Ετυμολογικό Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, (τρίτη έκδοση με προσθήκες του συγγραφέα, Θεσσαλονίκη 1983) [Αριστοτέλειον Πανεπιστήμιον Θεσσαλονίκης, Ινστιτούτον Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη)].
• Το ομόσπονδο κράτος των Σκοπίων και η γλώσσα του, Δεύτερη έκδοση, Θεσσαλονίκη 1984.
• Το Γλωσσικό ιδίωμα του Μελένικου, ΕΜΣ, Θεσσαλονίκη 1989.
• The federative Republic of Scopje and its language, Third edition, ΕΜΣ, Θεσσαλονίκη 1991.

EΡΓΑ ΤΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΜΒΡΟ

Οι συνάδελφοί του, οι μαθητές του και οι φίλοι του εκδίδουν, λίγο πριν το θάνατό του, έναν τιμητικό τόμο, με τον τίτλο «Αντιχάρισμα», όπου δημοσιεύονται 88 δυσεύρετες μελέτες του.

Το έργο του είναι γνωστό και αναγνωρισμένο διεθνώς και η συμβολή του στα θέματα της ελληνικής γλώσσας και ιδιαίτερα της δημοτικής, πολύ σημαντική.

* Η Βασιλική Β. Παππά είναι Msc, MA Θεολόγος-Σύμβουλος Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού στο ΚΕ.ΣΥ.Π Ηγουμενίτσας