en-us-Το Μουσείο και τα εκπαιδευτικά του προγράμματα ως μέσο παιδείας και αισθητικής αγωγής
της Βασιλικής Β. Παππά*
Τον 15ο, 16ο και 17ο αιώνα το μουσειακό υλικό ήταν υπόθεση κάποιων "ευγενών" και διανοουμένων, που λειτουργούσαν με τη λογική του συλλέκτη. Το Μουσείο αλλάζει ιδεολογικά κατά τον 18ο και 19ο κυρίως αιώνα και στην αλλαγή αυτή σημαντικό ρόλο παίζουν οι αρχές της Γαλλικής Επανάστασης και οι αξίες που αναπτύσσονται. Κατά το 19ο αιώνα αλλά και για ένα μεγάλο διάστημα του 20ού το μουσείο παραμένει χώρος κλειστός για μελετητές και ειδικούς. Το ευρύ κοινό δεν το αφορά. Στα τέλη του 20ού τα πράγματα αλλάζουν και όλοι μιλάμε πια για ένα Μουσείο ανοικτό στο κοινό, ένα Μουσείο με παιδαγωγικό στόχο.
Το Μουσείο δεν θεωρεί πλέον αυτονόητη τη διδακτική του ικανότητα, επειδή υπάρχουν εκθέματα, πηγές του υλικού και άυλου πολιτισμού, αλλά αναζητά έναν παιδευτικό ρόλο ο οποίος επιδιώκει να προτείνει πολλαπλές αναγνώσεις αυτού του πολιτισμού και παράλληλα στοχύει στην ανάπτυξη της κριτικής γνώσης και σκέψης. Στη δεκαετία του '70 το "μουσείο των ειδικών" παραχωρεί τη θέση του στο "μουσείο ως μέσο παιδείας και αισθητικής αγωγής" και τα εκπαιδευτικά προγράμματα αποτελούν πλέον δραστηριότητες που στοχεύουν, μέσα από το παιχνίδι και τη δημιουργικότητα, να φέρουν τα παιδιά και τους νέους κοντά στο μουσείο και τον πολιτισμό, δημιουργώντας παράλληλα το μελλοντικό ενήλικα επισκέπτη.
Κάθε μουσείο ή πολιτιστικός φορέας εφαρμόζει εκπαιδευτικά προγράμματα σχετικά με τα εκθέματα και τον τομέα όπου ειδικεύεται (ενδυματολογία, αγροτική ζωή, κεραμική κ.λπ.), ενώ η εκπαιδευτική δραστηριότητα στη χώρα μας εμφανίζει μια ιδιαίτερα σημαντική εξέλιξη, με στόχο την ουσιαστική γνωριμία παιδιών και νέων με την πολιτιστική μας κληρονομιά.
Από το 1983 το Ελληνικό Τμήμα του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων (ICOM) θα συμβάλει στην ενίσχυση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, ιδιαίερα με την οργάνωση - σε συνεργασία με τα υπουργεία Παιδείας και Πολιτισμού - του σεμιναρίου "Μουσείο - Σχολείο", που εκφράζει τις προσπάθειες για ενημέρωση του εκπαιδευτικού κόσμου σε μια νέα παιδαγωγική πρόταση, η οποία, εκτός από το αναλυτικό πρόγραμμα, στοχεύει και στην ευρύτερη πολιτιστική αγωγή των νέων.
Οι προσπάθειες αυτές θα ενισχυθούν από το πρόγραμμα "ΜΕΛΙΝΑ-Εκπαίδευση και Πολιτισμός" που έδωσε μια νέα διάσταση στη σχολική καθημερινότητα. Για την υλοποίησή του συνεργάστηκαν εκπαιδευτικοί, μουσεία και φορείς του πολιτισμού απ' όλη την επικράτεια.
Στη συνέχεια, τα "Εκπαιδευτικά Πολιτιστικά Δίκτυα" - ετήσια σεμινάρια ενημερωτικού χαρακτήρα - παρουσιάζουν τη δραστηριότητα των μουσείων και των πολιτιστικών φορέων στην ανάπτυξη δικτύων με σχολεία της Ελλάδας, ενώ η Διεύθυνση Λαϊκού Πολιτισμού του υπουργείου Πολιτισμού, ακολουθώντας την πολιτική του "ΜΕΛΙΝΑ", δημιουργεί εκπαιδευτικούς φακέλους με περιεχόμενο κυρίως ενημερωτικό και εποπτικό. Εμπλουτίζεται έτσι το εκπαιδευτικό υλικό του προγράμματος για το λαϊκό πολιτισμό.
Η προσέγγιση κάθε μουσείου ή πολιτιστικού φορέα στο θεσμό των εκπαιδευτικών πολιτιστικών δικτύων πραγματοποιείται με μια διαφορετική οπτική, με αποτέλεσμα να εμφανίζεται μια ενδιαφέρουσα πολυμορφία.
Σήμερα η μουσειακή εκπαίδευση, που αποτελεί και τομέα της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, δεν στοχεύει μόνο στην κλειστή αίθουσα της μόνιμης ή περιοδικής έκθεσης αλλάκαι στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον, στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική, στα προβιομηχανικά μνημεία αλλά και σηνιστορία, στηνκοινωνιολογία και στην εθνολογία.
Τα εκπαιδευτικά προγράμματα έχουν θεματική, στόχους, δομή και διάρκεια. Οργανώνονται γύρω από το "αντικείμενο" επισημαίνοντας, όπως πολλοί φιλόσοφοι υποστηρίζουν, πως η πνευματική, ηθική και κοινωνική ανάπτυξητων παιδιών επιτυγχάνεται με την ενεργοποίηση τωναισθήσεων και τη "ψυχαγωγία".
Συνέπεια
όλων αυτών είναι οι
εκπαιδευτικοί να θεωρούν πλέον αναπόσπαστο
μέρος της διδασκαλίας την επίσκεψη σε
ένα μουσείο και την ενεργό συμμετοχή
των παιδιών σε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα,
πράγμα που ενισχύει ακόμα περισσότερο
τον εκπαιδευτικό ρόλο των μουσείων καθώς το έκθεμα αποτελεί πηγή πληροφορίας με πολλαπλές αναγνώσεις. Δίνει τη δυνατότητα στο παιδί, αποδέκτη να παρατηρήσει, να συγκρίνει, να ταξινομήσει, να ταυτίσει και να αναπτύξει, μέσα από όλη αυτή τη διαδικασία, την κριτική του ικανότητα.
Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα διαφέρει από την απλή ξενάγηση γιατί δε βασίζεται στον μονόλογο αλλά στην άμεση σχέση του παιδιού με το αντικείμενο μελέτης. Μια σχέση που περνά μέσα από την ενεργοποίηση των αισθήσεων και την ενεργή συμμετοχή του δέκτη, με στόχο τη γνώση μέσα από την ευχαρίστηση και τη δημιουργικότητα.
Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα δεν υποκαθιστά το σχολείο στις μεθόδους προσέγγισης του "αντικειμένου", αλλά αντιπροτείνει.
Το Μουσείο κατά συνέπεια είναι ένα πολύτιμο εργαλείο για παιδιά και εκπαιδευτικούς εφόσον έχουν τη δυνατότητα να το αξιοποιήσουν. Είναι πηγή που μπορεί να δώσει πολλαπλή πληροφορία, πέραν του σχολικού βιβλίου, αναπτύσσοντας παράλληλα και τη σχέση σχολείου και τοπικής κοινωνίας.
* Η Βασιλική Β. Παππά γεννήθηκε στα Τρίκαλα το 1965. Σπούδασε Θεολογία στα Πανεπιστήμια Θεσσαλονίκης και Βελιγραδίου. Είναι κάτοχος δύο μεταπτυχιακών διπλωμάτων από το ΑΠΘ. Η πρώτη μεταπτυχιακή της διατριβή έχει τίτλο "Βυζαντινά και Μεταβυζαντινά Μοναστήρια του Νομού Τρικάλων" και η δεύτερη "Ηθική Θεώρηση του εθελοντισμού". Έχει εκδώσει μια ποιητική συλλογή "Αντίσταση στο ετοιμόρροπον" ενώ έχει επιμεληθεί και συμμετάσχει σε πολλές ανθολογίες. Δημοσιογραφεί από το 2003. Σήμερα διευθύνει το ηλεκτρονικό περιοδικό Culture Magazine (www.caltmagz.com) και εργάζεται ως σύμβουλος Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού στο ΚΕ.ΣΥ.Π Ηγουμενίτσας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Mobility and exchage of educators for training (2000), ΥΠ.ΠΟ. - Διεύθυνση Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων, Αθήνα.
ΓΑΛΑΝΗ-ΚΡΙΚΟΥ, Μ. (1998), Ίδρυση, Οργάνωση και Λειτουργία Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων σε Μουσεία, ICOM, Aθήνα.
KARL, F., II (1986), "Mέθοδος Project". Μια μορφή συλλογικής εργασίας στο σχολείο ως θεωρία και πράξη, εκδ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη.
ΖΩΓΡΑΦΟΥ-ΤΣΑΝΤΑΚΗ, Μ. (2000), Μουσειακή Εκπαίδευση, εκδ. Υδρόγειος, Γιαννιτσά.
ΜΟΥΡΑΤΙΑΝ, Μπ., Εναλλακτικοί τρόποι επίσκεψης στο μουσείο. Η περίπτωση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, Η λέσχη των εκπαιδευτικών, εκδ. Πατάκη, σ. 3-4.
ΠΑΪΖΗΣ, Ν.-ΘΕΟΔΩΡΙΔΗΣ, Μ. (1995), Εκπαίδευση και Πολιτισμός, εκδ. ΥΠΕΠΘ-ΥΠΠΟ-ΓΓΛΕ, Αθήνα.
ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ, Φ. (1983), Αισθτική Παιδεία Ι-Εκπαιδευτικά Προγράμματα σε μουσεία και ιστορικούς χώρους, Πανεπιστημιακές σημειώσεις, ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη.
ΠΑΠΠΑ, Β.Β., (2009), Μουσεία-Πινακοθήκες. Περιήγηση σε χώρους Τέχνης και Πολιτισμού της Θεσσαλονίκης, εκδ. Γράφημα, Θεσσαλονίκη.
ΤΣΙΟΥΜΗ, Χρ. (1983), Μουσειακή Εκπαίδευση, Πανεπιστημιακές σημειώσεις, εκδ. ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη.