Οι Τρεις Ιεράρχες ως παιδαγωγοί

της Βασιλικής Β. Παππά

Στη σειρά των διδασκάλων της οικουμένης κατέχουν μια πρώτη θέση οι τρεις Ιεράρχες, Βασίλειος ο Μέγας, Γρηγόριος ο Θεολόγος και Ιωάννης ο Χρυσόστομος.

Αν ο 5ος π.Χ. αιώνας θεωρείται ο «χρυσός αιώνας του αρχαίου ελληνικού πνεύματος», ο 4ος μ.Χ. αιώνας, μέσα στον οποίο ζουν και δρουν οι τρεις Ιεράρχες, είναι ο «χρυσός αιώνας των χριστιανικών γραμμάτων». Καταφέρνουν να κάμουν μια αρμονική σύζευξη της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας και της χριστιανικής παιδείας. Η σύνθεση αυτή της ελληνοχριστιανικής παιδείας γίνεται η βάση της αγωγής στο Βυζάντιο. Δίκαια γι' αυτό θεωρούνται οι θεμελιωτές του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού που μεταφυτεύεται κατά την Αναγέννηση στην Ευρώπη και από εκεί σε όλη την οικουμένη. Έγραψαν πλείστα συγγράμματα τα οποία έχουν μεταφραστεί στις περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες.

Μεγάλη φήμη κέρδισε μια πραγματεία του Μεγάλου Βασιλείου, όπου κάνει λόγο για την ελληνοχριστιανική μόρφωση της νεολαίας και έχει τον τίτλο: «Προς τους νέους, όπως αν εξ ελληνικών ωφελοίντο λόγων». Με το έργο του αυτό ο Μέγας Βασίλειος υποδεικνύει τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να διαβάζουν οι νέοι και δίδει σ' αυτούς σοφές συμβουλές και οδηγίες. «Όπως - λέγει - είναι αδύνατο με θολωμένο μάτι να αντιληφθεί κανείς ακριβώς την εικόνα των γύρω πραγμάτων, έτσι και όταν τα μάτια της ψυχής μας είναι θολωμένα από την ταραχή, από τον εγωισμό, από τα πάθη και το φόβο, δεν μπορούν να αντιληφθούν την αλήθεια». Ειδικά αναφέρεται στο ζήτημα των συναναστροφών των νέων και τονίζει το βλαβερό ρόλο που ασκούν οι κακές συναναστροφές στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του ανθρώπου.

Κοντά στο Μεγάλο Βασίλειο σπουδαίος επίσης διδάσκαλος της οικουμένης αναδείχτηκε και ο Γρηγόριος. Σύμφωνα με την άποψή του το πρώτο αγαθό του ανθρώπου είναι η παιδεία. «Σκοπός του σχολείου πρέπει να είναι - λέγει - η διάπλαση χριστιανικής προσωπικότητας στο παιδί. Πρέπει να καλλιεργείται - συνεχίζει - η αγάπη προς τον πλούτο των αρετών και όχι προς τον πλούτο των χρημάτων. Η μόρφωση του παιδιού - καταλήγει - πρέπει να γίνεται με την προσοχή που χαρακτηρίζει τη μέλισσα στην εργασία της. Πρέπει οι νέοι να κάνουν επιλογή και να διαβάζουν μόνο τα βιβλία εκείνα που υμνούν την αρετή, αποφεύγοντας τα βλαβερά και ψυχοφθόρα».

Ισάξιος με τους δύο προηγούμενους διδασκάλους αναδείχτηκε και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Παιδαγωγικό του έργο είναι το «Περί κενοδοξίας και ανατροφής των παίδων». Εκεί διαβάζουμε ανάμεσα στα άλλα τα εξής σημαντικά: «Η αγωγή πρέπει να αρχίζει από πολύ νωρίς. Αν, όταν η ψυχή είναι τρυφερή και απαλή εντυπωθούν πάνω της τα καλά διδάγματα, τότε κανείς πια δεν θα μπορέσει να τα σβήσει, όταν θα είναι σκληρά σαν σφραγίδα». Και καταλήγει απευθυνόμενος προς τους γονείς: «Αν θέλεις να είσαι άγιος, δίδασκε τα παιδιά σου, γιατί όλες οι κακές πράξεις που θα κάνουν θα αποδοθούν σ' εσένα».

Επομένως, από αυτά καταδεικνύεται ότι δίκαια απονεμήθηκε στους τρεις Ιεράρχες ο τίτλος των διδασκάλων της οικουμένης. Με τη διδασκαλία τους και τα συγγράμματά τους δίδαξαν, άνοιξαν νέους ορίζοντες και έδωσαν νέες κατευθύνσεις στην αγωγή του ανθρώπου.