Σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των παιδιών*

της Βασιλικής Β.Παππά*

vas_nikpap@yahoo.gr

Παρά το βομβαρδισμό πληροφοριών που δέχονται τα παιδιά στην εποχή μας, η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση υστερεί. Θα αρχίσουμε με το ερώτημα «τι είναι σεξ;». Με τον όρο σεξ χαρακτηρίζουμε τη γενετήσια συμπεριφορά του ανθρώπου, δηλ. ό,τι έχει σχέση με την εκδήλωση του γενετήσιου ένστικτου, που είναι η αναζήτηση του άλλου φύλλου με στόχο τη διαιώνιση του είδους. Όπως συμβαίνει όμως με τους περισσότερους ορισμούς, οι λέξεις για το σεξ λένε πολλά, χωρίς να λένε όμως αρκετά. Μας δείχνουν ότι η σεξουαλικότητα είναι ένα από τα βασικά στοιχεία της ζωής, ένα μέρος από την ανάπτυξή μας, ένα μέρος από την προσωπικότητά μας, ένα μέρος από τον έρωτα. Δεν μας δίνουν όμως καμιά ένδειξη της ζεστασιάς, της σφοδρής επιθυμίας και της στοργής που περιλαμβάνονται στη σεξουαλική σχέση. Δεν μας δείχνουν ότι για τους ανθρώπους το σεξ είναι ένα μέρος της αγάπης, μια έκφραση της επιθυμίας να βρούμε νόημα και αξία σε κάποιο άλλο πρόσωπο. Να κάνουμε αυτόν ή εκείνη το κέντρο της καλοσύνης και της στοργής μας, να βρούμε μέσα στο πλούσιο συναίσθημα την ευτυχία της ανθρώπινης ζωής. Ούτε μας δείχνουν ότι για πολλούς ανθρώπους το σεξ σημαίνει αμηχανία. Για αυτούς το σεξ είναι ένας γρίφος, ένα πρόβλημα, που γίνεται δεκτό με δυσφορία και εξηγείται στους άλλους με δυσαρέσκεια.

Τίθεται όμως το ερώτημα. «Γιατί συμβαίνει αυτό;» Υπάρχουν πολλές απαντήσεις γι' αυτό. Μια απ' αυτές είναι το παρελθόν μας - οι αυστηρές ιδέες των παππούδων μας και εκείνων που υπήρξαν πριν από αυτούς, ότι το σεξ είναι εκδήλωση του κακού, μια αμαρτία της σάρκας. Αυτό έχει σαν συνέπεια, να νιώθουμε ένα αίσθημα ενοχής όταν ασχολούμαστε με το σεξ. Ακόμα, και στους πιο «απελευθερωμένους» από μας φωλιάζουν βαθιές και ανομολόγητες προκαταλήψεις, που μας κάνουν να σιωπούμε ή να μισοκουβεντιάζουμε για αυτονόητες εκδηλώσεις και καταστάσεις. Έτσι καλλιεργούμε και στα παιδιά μας μια λαθεμένη στάση απέναντι στη σεξουαλικότητα, που φτάνει καμιά φορά ως την αποστροφή και την απόρριψη. Η έλλειψη πληροφόρησης ή, η παραπληροφόρηση των παιδιών σχετικά με το σεξ έχει αρνητικές συνέπειες στους μελλοντικούς ενήλικες. Συνήθως, οδηγεί σε άγχη, φοβίες, ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές και σε μια γενικότερη καταπίεση της σεξουαλικότητάς τους και κατά συνέπεια, του εαυτού τους.

Απόδειξη της σύγχυσης και της αβεβαιότητας πάνω στο ζήτημα αυτό, είναι η εντελώς διαφορετική στάση μας σε διάφορα σημεία της σεξουαλικής μας ζωής. Θαυμάζουμε τους ωραίους σέξι νέους και νέες στον κινηματογράφο, στην τηλεόραση και τα βιβλία αλλά αντιπαθούμε τους νέους ή τους ενήλικες που συμπεριφέρονται με τον ίδιο τρόπο στην πραγματική ζωή. Μας αρέσει να θεωρούμε τους εαυτούς μας έξυπνους και σύγχρονους, αλλά συχνά αισθανόμαστε αδέξια και είμαστε ανειλικρινείς στον τρόπο που προετοιμάζουμε τους νέους για την σεξουαλική πλευρά της ζωής καθώς το σεξ έχει συνδεθεί με το «πονηρό», το «μυστήριο», το «βρώμικο», το «κρυφό» και το «ενοχοποιητικό».

Ακόμη, στις μέρες μας πολλά κορίτσια, ανησυχούν για την έμμηνο ρύση, πολλοί έφηβοι νιώθουν αμηχανία και αναστάτωση για τις απότομες μεταβολές που γίνονται στα σώματά τους ενώ υπάρχουν πολλοί ενήλικες οι οποίοι αισθηματικά, βρίσκονται ακόμη στην παιδική ηλικία.

Αν φυλλομετρήσει κανείς τα σχολικά εγχειρίδια θα διαπιστώσει ότι πολύ λίγες σελίδες είναι αφιερωμένες στον φυλοκαθορισμό και το γεννητικό σύστημα: αρσενικά και θηλυκά γεννητικά όργανα, χρωμοσώματα, χρωμοσωμικές ανωμαλίες, προγαμιαία πιστοποιητικά υγείας, φυσιολογία εμβρύου. Σήμερα, τα παιδιά διδάσκονται ορισμένα πράγματα για τον αναπαραγωγικό μηχανισμό του ανθρώπου, αλλά τίποτα για τις ανθρώπινες σχέσεις που οδηγούν ως εκεί. Καμία αναφορά στη φυσιολογία της σεξουαλικότητας και στην υγιεινή της αναπαραγωγής.

Το ίδιο φαινόμενο παρατηρείται και από πλευράς γονέων, όσον αφορά τις «εξηγήσεις» που δίνουν στα παιδιά τους. Ή θα κάνουν λόγο για τα φυτά και τα ζώα και για τον μηχανισμό αναπαραγωγής τους ή θα αναφερθούν στην φυσική έλξη που συνδέει τα δύο φύλα χωρίς καμία αναφορά στις συναισθηματικές σχέσεις που συνδέουν τον άντρα και τη γυναίκα οδηγώντας τους στην ερωτική ένωση. Αυτή η «μηχανιστική» εξήγηση, εάν δοθεί απότομα είναι δυνατό ορισμένα παιδιά να τα πανικοβάλλει. Το να αγνοούμε τις ερωτήσεις τους ή να δίνουμε κάποτε παραπλανητικές ή ανακριβείς απαντήσεις, μόνο κακό μπορεί να κάνει. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε πως τα παιδιά θα πάρουν κάποτε τις απαντήσεις στις απορίες τους ίσως από κάποιους, που δεν θα είναι καλά ενημερωμένοι ή δε θα απαντήσουν με αρκετά σωστό ή καλό τρόπο στις ερωτήσεις τους.

Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση μέσα από το σχολείο έχει απασχολήσει κατά καιρούς παιδαγωγούς, γονείς, ψυχολόγους, γιατρούς, κοινωνιολόγους. Όλοι γνωρίζουν σήμερα ότι ένα μεγάλο ποσοστό της νεολαίας έχει ολοκληρωμένες ερωτικές σχέσεις. Το να παριστάνουμε ότι δεν το γνωρίζουμε είναι στρουθοκαμηλισμός. Ένας στρουθοκαμηλισμός επικίνδυνος. Είναι γνωστό ότι σήμερα έχουμε μετατόπιση της έναρξης της εφηβικής ηλικίας από τα 16 στα 12 και πολύ πιθανό νωρίτερα έναρξη της σεξουαλικής δραστηριότητας και φυσικά πιθανότητες εφηβικής εγκυμοσύνης και εσπευσμένου γάμου. Επομένως, επιβάλλεται να γίνει λόγος για την πρόληψη της κύησης προτού περάσει στους νέους το ηδονιστικό πρότυπο και ο ψευτοορθολογισμός.

Η πρόωρη σεξουαλική δραστηριότητα συνεπάγεται και συχνότερη έκθεση σε αφροδίσια νοσήματα. Αναγνωρίζουμε ότι οι βιασμοί και οι κακοποιήσεις πολλαπλασιάστηκαν, επίσης, η πορνεία αλλάζει πρόσωπο, ενώ το πορνογραφικό υλικό μπορεί κανείς να το προμηθευτεί με σχετική ευκολία ακόμη και από το περίπτερο της γειτονιάς.

Μέσα στον καθημερινό βομβαρδισμό των νέων με την άμεση και έμμεση πορνογραφία επιβάλλεται να δοθούν αντισώματα στα παιδιά, ως αντίβαρο είτε μέσα στο σπίτι είτε στο σχολείο. Οι νέοι σήμερα δεν έχουν ανάγκη από κηδεμονία, αλλά από έναν φίλο και ιδιαίτερα από ένα καλόν ενημερωτή. Η πληροφόρηση είναι η επένδυση της προστασίας τους.

Ιδιαίτερα η πρώτη πληροφόρηση επιβάλλεται να ξεκινήσει από την οικογένεια καθώς μέσα σ' αυτή το παιδί υφίσταται την πιο έντονη επίδραση για την αγάπη και τη γενετήσια συμπεριφορά. Τα παιδιά πολύ νωρίς θέτουν ερωτήματα που αφορούν τη γέννησή τους. Πολύ λίγες είναι οι μητέρες εκείνες οι οποίες δεν χάνουν την ψυχραιμία τους. Τρομοκρατημένες μήπως διαλυθεί η εικόνα της «τέλειας» και «αντικειμενικής» μητέρας που θέλουν να δώσουν στο παιδί τους, οι περισσότερες προτιμούν να απαντήσουν με υπεκφυγές, παρά να διακινδυνέψουν μια αδέξια εξήγηση.

Βασικά σημεία που πρέπει να έχουν οι γονείς υπόψη τους:

• Δεν υπάρχει κανένας λόγος για υποκρισίες. Μιλάμε ειλικρινά και αληθινά, όπως αν ήταν να εξηγήσουμε στο παιδί γιατί πρέπει να τρώει ή να πλένει τα χέρια του.
• Δε χρησιμοποιούμε λέξεις και όρους που το παιδί δεν κατανοεί. Αν αναφέρουμε έναν όρο, τον επεξηγούμε. Οι πολλές λεπτομέρειες εκεί που δε ζητιούνται είναι περιττές.
• Αναζητούμε μια αφορμή για να κάνουμε κουβέντα για κάτι.
• Δεν προκαλούμε συζήτηση «στα καλά καθούμενα».

Δεν υπάρχει κανένας λόγος από πλευράς γονέων ώστε να μην δώσουν τη σωστή απάντηση. Κι όμως οι περισσότεροι αισθάνονται αδυναμία να απαντήσουν οι ίδιοι ολοκληρωμένα στις ερωτήσεις των παιδιών τους. Είναι απροετοίμαστοι, για να σκεφτούν τον πιο κατάλληλο τρόπο για να τους λύσουν την απορία τους και προτιμούν να αναβάλουν αυτή την κρίσιμη στιγμή για μερικά χρόνια αργότερα. Πίσω από όλα αυτά κρύβεται ο φόβος τους μήπως δεν ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του ρόλου τους και η αγωνία τους μη τυχόν και η απάντησή τους το επηρεάσει αρνητικά.

Ο κύριος ένοχος για τη δυσκολία ενός ελεύθερου διαλόγου ανάμεσα στα παιδιά και τους γονείς, ακόμα και σε θέματα «ταμπού» είναι αυτή η έντονη ανάγκη που νιώθουν οι γονείς να έχουν πάντα μια «τέλεια» συμπεριφορά. Όμως η «τελειότητα» είναι ένας μύθος που καταδυναστεύει την οικογενειακή ζωή και εμποδίζει μία στενή και ανθρώπινη επαφή με τα παιδιά. Μια απάντηση, όσο αδέξια και να είναι, αφήνει περιθώρια για διάλογο και την αντικατάσταση εσφαλμένων αντιλήψεων με σωστές. Άλλωστε, η διαθεσιμότητά των γονέων στις ερωτήσεις των παιδιών είναι η μεγαλύτερη ικανοποίηση που μπορούν να προσφέρουν στην περιέργειά τους.

Είναι αναγκαίο, πάντως στις μέρες μας να πληροφορούμε τα παιδιά για το σεξουαλικό μηχανισμό, παρά να αφήνουμε αυτή τη διδασκαλία στην τύχη διότι οι κίνδυνοι τότε γίνονται μεγαλύτεροι. Ένα παιδί τεσσάρων ετών θέτει ερωτήσεις πάνω σ' αυτό το ζήτημα απλά και αυτόματα. Αν επιμένει σ' αυτές οφείλουμε να δώσουμε μία απάντηση στο ίδιο πνεύμα, απλή, και σύμφωνα προς το μέτρο της διανοητικότητάς του, της προσωπικής του ικανότητας προς το μανθάνειν και την έφεσή του για γνώση. Η περίοδος αυτή δε υπερβαίνει ή δεν πρέπει να υπερβαίνει την ηλικία των έξι ετών. Μετά απ' αυτή την ηλικία, διατρέχει τον κίνδυνο να πάρει πληροφορίες από έξω. Ιδιαίτερα στα κορίτσια η πληροφόρηση επιβάλλεται να γίνεται νωρίτερα απ' ότι στα αγόρια, δεδομένου ότι η εφηβεία αναπτύσσεται σ' αυτά πρωιμότερα.

Ο κατάλληλος δάσκαλος σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης είναι η μητέρα. Δεν χρειάζεται να κατέχει εκτεταμένες τεχνικές γνώσεις. Το ουσιώδες είναι να έχει πίστη στην αγνότητα και την αξιοπρέπεια της φυσικής συγγένειας με το παιδί της και να γνωρίζει να μιλά με ειλικρίνεια και στοργή. Εάν ο ουσιώδης αυτός όρος εκπληρώνεται, οποιαδήποτε μητέρα γνωρίζει αρκετά ώστε να απαντήσει στις ερωτήσεις του παιδιού της.

Εάν οι πρώτες εξηγήσεις αναβληθούν μέχρι την ηλικία των δέκα ετών ή αργότερα, παρουσιάζονται δυσκολίες, η μητέρα αρχίζει να αισθάνεται αμηχανία να μιλά για ζητήματα τόσο πολύπλοκα, σε ένα αγόρι ή κορίτσι που είναι πλέον αρκετά μεγάλα. Αισθάνεται ότι δεν μπορεί να το κάνει παρά μόνο με αποσιωπήσεις ενώ στο τέλος προτιμά συνήθως να σιωπήσει. Αυτό έχει σαν συνέπεια τη δημιουργία μιας ατμόσφαιρας μυστηρίου, με όλα τα δυσάρεστα επακόλουθα και όλες τις διαστροφές, τις οποίες επιφέρει το μυστήριο λόγω αυτής της φύσης του.

Όλη αυτή η ενημέρωση των παιδιών από τους γονείς βοηθά και στο να προετοιμαστούν αργότερα για το γάμο. Ευχής έργο θα ήταν, εάν βρισκόταν τρόπος, οι παιδαγωγοί να καταρτίζουν τους γονείς, ώστε και αυτοί να αποβούν παιδαγωγοί των παιδιών τους. Και τούτο, διότι η διαπαιδαγώγηση μέσα στην οικογένεια είναι εκδήλωση στοργής και αγάπης.

Από το δέκατο τέταρτο έτος της ηλικίας και εξής, είναι δυνατό να οργανώνονται ιδιαίτερα παιδαγωγικά μαθήματα στα οποία, κατόπιν συντονιστικής συνεργασίας θεολόγων, ιατρών, παιδαγωγών και άλλων ειδικών προσώπων, οι νέοι να παίρνουν κατάλληλες πληροφορίες, διαπαιδαγωγούμενοι και προετοιμαζόμενοι σταδιακά για το μυστήριο του γάμου, προφυλασσόμενοι συνάμα από πολλούς κινδύνους οι οποίοι μπορούν να διαταράξουν την ηθική και θρησκευτική τους υπόσταση. Αρμόδια πρόσωπα για τούτο είναι όχι μόνο εκείνοι οι οποίοι έχουν ανάλογες επιστημονικές γνώσεις, αλλά κυρίως εκείνοι οι οποίοι μπορούν να γίνουν και πρότυπα και υποδείγματα ηθικού και θρησκευτικού βίου έγγαμοι χριστιανοί.

Ένα από τα πιο συνηθισμένα λάθη που κάνουν οι γονείς σχετικά με τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι να δημιουργούν στο αγόρι την υποχρέωση να κατακτήσει όσο πιο πολλά κορίτσια μπορεί, ώστε να επιβεβαιώσει τον αντρισμό του. Αυτό συνήθως λειτουργεί καταναγκαστικά και δημιουργεί έντονο άγχος. Γίνεται δηλαδή ένα «πρέπει» στο οποίο νιώθει ότι οφείλει να ανταποκριθεί. Παράλληλα, ο έφηβος δεν ωριμάζει συναισθηματικά, γιατί οι σχέσεις γίνονται το μέσο για την επιβεβαίωσή του. Αντίθετα, η δημιουργία ακραίων «ταμπού» και ηθικών φραγμών στα κορίτσια επιφέρει παρόμοια αποτελέσματα, όπως να μην αγαπούν το σώμα τους, να μην απολαμβάνουν το σεξ, αλλά και να λειτουργούν, πολλές φορές, αντιδραστικά, δηλαδή να καταφεύγουν στην έντονη σεξουαλική δραστηριότητα.

Επομένως, κάθε πληροφορία μιας τέτοιας διαπαιδαγώγησης επιβάλλεται να είναι αντικειμενική, αληθής και ακριβής. Η αλήθεια ελευθερώνει ενώ το ψεύδος δεσμεύει. Η αποσιώπηση, η υπεκφυγή, οι υπαινιγμοί και το ψέμα σε ερωτήσεις των παιδιών σχετικές με τη γέννηση, το ρόλο του πατέρα στη γέννησή τους, όχι μόνον κλονίζουν την εμπιστοσύνη τους προς τους γονείς, αλλά και εγείρουν την περιέργεια, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε καταστρεπτικά αποτελέσματα. Το παράδειγμα της δικής τους ζωής, η αντιμετώπιση κάθε θέματος μέσα κι έξω από την οικογένεια με τον ίδιο συνεπή τρόπο κάνουν τη σεξουαλική διαφώτιση πραγματική σεξουαλική αγωγή.

Έτσι υπογραμμίζεται, ότι της βιολογικής και ψυχολογικής εξήγησης του σεξουαλικού ενστίκτου και των δύο φύλων, προϋπόθεση και κατακλείδα οφείλει να είναι η ανθρωπολογική-θεολογική ερμηνεία της έννοιας των δύο φύλων και του σκοπού του γάμου, η οποία ερμηνεία, ορθά και κατάλληλα γινομένη δεν μπορεί παρά να οδηγήσει στην εξύμνηση των μεγαλείων του Θεού και να ενισχύσει τη θέληση των νέων προς τη δημιουργία άριστου χριστιανικού γάμου.

* Το έναυσμα για τη μελέτη του θέματος δόθηκε στο πλαίσιο του επιλεγόμενου μαθήματος «Ποιμαντική του γάμου» από τον καθηγητή Α.Π.Θ. Χρήστο Βάντσο.

* Η Βασιλική Β. Παππά γεννήθηκε στα Τρίκαλα. Σπούδασε Θεολογία στα Πανεπιστήμια Θεσσαλονίκης και Βελιγραδίου. Είναι κάτοχος τριών μεταπτυχιακών διπλωμάτων από το ΑΠΘ. Έχει εκδώσει δύο ποιητικές συλλογές,  "Αντίσταση στο ετοιμόρροπον" (2015) και "Ακροθιγώς ζώμεν" (2018) ενώ έχει επιμεληθεί και συμμετάσχει σε πολλές ανθολογίες. Δημοσιογραφεί από το 2003. Σήμερα διευθύνει το ηλεκτρονικό περιοδικό Culture Magazine (www.caltmagz.com) και εργάζεται στο τμήμα Ψυχολογίας του Α.Π.Θ..