Ξένες λέξεις στα ελληνικά

του Γιώργου Κ.Καπρινιώτη*

Η ιστορία διδάσκει πως η συνύπαρξη διαφορετικών λαών έχει ως αποτέλεσμα τον αλληλοεπηρεασμό στον τρόπο ζωής, στα ήθη, στα έθιμα, στη γλώσσα και γενικότερα στον πολιτισμό. Θα σταθούμε στο θέμα της γλώσσας. Οι Έλληνες που συνυπήρξαν με τους Ρωμαίους και τους Τούρκους πήραν και έδωσαν πολλές λέξεις. Στις μέρες μας, η αλαμτώδης αύξηση στα μέσα συγκοινωνίας και επικοινωνίας έχει τις επιδράσεις της και στην υιοθέτηση ξένων λέξεων. Να σημειώσουμε ότι η ελληνική γλώσσα έχει καταγραφεί ως η πιο πλούσια γλώσσα του κόσμου και έχει δανείσει σε πολλές ξένες γλώσσες ουκ ολίγες λέξεις. Ειδικότερα, στις επιστήμες και στις τέχνες είναι αναρίθμητες οι ελληνικές λέξεις που πέρασαν σε άλλες γλώσσες (Μαθηματικά, ιατρική, μουσική, θέατρο κ.α.). Επομένως, ως προς τη γλώσσα μας χρωστάνε οι δανειστές μας.

Βέβαια, δεν είναι κακό μια γλώσσα να υιοθετεί λέξεις από άλλες γλώσσες, εκείνο που πειράζει, όμως, είναι η ξενομανία και η παραμέληση της δικής σου γλώσσας. Στη χώρα μας σήμερα, αν ρίξουμε οποιαδήποτε μέρα μια ματιά στον ηλεκτρονικό και έντυπο τύπο ή στις επιγραφές, θα διαπιστώσουμε ότι χρησιμοποιούνται πάρα πολλές ξένες λέξεις. Αυτό, απο τη μια μεριά, συντελεί στην απαξιώση της ελληνικής γλώσσας και από την άλλη δημιουργεί προβλήματα κατανόησης σε πολλούς Έλληνες, σε τέτοιο βαθμό, ώστε να δίνεται η αίσθηση ότι δεν ζουν στην Ελλάδα.

Ως βασικά αίτια αυτής της κατάστασης μπορεί να επισαμάνει κανείς, πέρα από την ξενομανία, την επίδειξη μόρφωσης και γλωσσομάθειας και τον εντυπωσιασμό. Ο βασικός κανόνας θα ήταν να μην χρησιμοποιούμε στον γραπτό και προφορικό λόγο ξένες λέξεις, εφόσον έχουμε αντίστοιχες ελληνικές καθιερωμένες. Όταν πρόκειται για επιγραφές σε καταστήμτα κ.α. - μιας και ο τουρισμός ευτυχώς, αυξάνεται στη χώρα μας, να προτάσσονται οι ελληνικές επιγραφές και από κάτω σε παρένθεση, με μικρότερα σε μέγεθος γράμματα, να αναγράφονται οι όποιες ξένες.

Αλλά, παρατηρείται το φαινόμενο να χρησιμοποιούνται ξένες λέξεις με το δικό τους κλιτικό σύστημα, πράγμα που δεν είναι σωστό. Ο γενικός κανόνας είναι ότι οι ξένες λέξες που μεταφέρονται στα ελληνικά γράφονται με ένα σύμφωνο και με ένα φωνήεν, ο,ε,ι (π.χ. μπάλα, μπολ, τρένο, πάρτι). Επίσης, όσες ξένες λέξεις δεν έχουν αφομοιωθεί από την ελληνική παραμένουν άκλιτες, ανεξάρτητα από πτώση και αριθμό (ενικό ή πληθυντικό). Επομένως, το ορθό είναι να λέμε και να γράφομε τα φιλμ, τα τεστ, τα πάρτι, τα μπαρ, οι κομπιούτερ, τα ρεκόρ, τα σπορ, οι σκόρερ, οι ρεπόρτερ χωρίς το τελικό ς. Ο λόγος είναι απλός. Η πρόταξη του άρθρου μάς δίνει να καταλάβουμε στα ελληνικά ότι πρόκειται για πληθυντικό αριθμό και δεν χρειάζεται στο τέλος το ς, που υπάρχει στη ξένη γλώσσα. Μην ξεχνάμε ότι αυτόν τον κανόνα τον εφαρμόζουν και οι ξένοι στη δική τους γλώσσα. Όταν αναφέρονται, για παράδειγμα, σε κύρια ονόματα Ελλήνων δεν τηρούν το ελληνικό κλιτικό σύστημα. Έτσι, τα ακούμε μόνο στην ονομαστική πτώση και λένε Theodorakis, Aleχis, είτε πρόκειται για ονομαστική πτώση, είτε για γενική, είτε για αιτιατική

Προσοχή, όμως. Υπάρχει και ένας αριθμός ξένων λέξεων, που έχει πολιτογραφηθεί στα ελληνικά ή έχει περάσει στην ελληνική γλώσσα και έχει προσαρμοστεί στο ελληνικό κλιτικό σύστημα. Έτσι, το σωστό είναι να λέμε και να γράφουμε της Μόνας Λίζας, της Λένας, του Ναπολέοντα, της Ιουλιέτας, της Μαρίας Κάλλας, της Λισαβόνας, της Νέας Υόρκης, της τρόικας, τα καζίνα, τα σενάρια, το λουκούμι - τα λουκούμια, το παντελόνι - του παντελονιού- τα παντελόνια. Εντύπωση,πάντως, προκαλεί το γεγονός να ακούμε ελλληνικές λέξεις σαν να ήταν ξένες, δηλαδή μονό στοην ονομαστική τπωση. Αναφέρω ενδεικτικά τη λέξη Απόλλων: Ακούμε από αθλητικούς σχολιαστές: την Κυριακή παίζει η ΑΕΚ με τον Απόλλων, αντί με τον Απόλλωνα. Έλεος, κύριοι. Αν τομλμήσει κανείς να τους διορθώσει έχουν εύκολη την απάντηση: Εσύ μας το παίζεις γλωσσαμύντορας.

Πάντως, επειδή οι ξένες λέξεις ολοένα και εξαπλώνονται και αντίστοιχα, συρρικνώνονται οι ελληνικές, καλό θα ήταν συνειδητά ν' αρχίσουμε να χρησιμοποιούμε ελληνικές λέξεις αντί για ξένες. Δεν είναι μόνο ένα μέτρο εναντίον της απαξίωσης της γλώσσας μας, αλλά με τη χρήση των ελληνικών λέξεων θα κατανοούμε πολύ καλύτερα το νόημα μιας λέξης. Για παράδειγμα, το νόημα των λέξεων ηχολήπτης, εικονολήπτης, διάλειμμα, αίθουσα τύπου, συνέντευξη τύπου κ.α. γίνονται αμέσως κατανοητές από το σύνολο των Ελλήνων σε σχέση με τις αντίστοιχες ξένες: μπούμαν, κάμεραμάν, τάιμ άουτ/μπρέικ, πρες ρούμ, πρες κόνφερανς.

Στη συνέχεια, καταγράφουμε ξένες λέξεις και τις αντίστοιχες ελληνικές «προς γνώση και συμμόρφωση»:

Ασορτί Ταιριαστός
Βέρος Γνήσιος/ αληθινός
Βίντεο Μαγνητοσκόπηση, μαγνητοσκόπιο, ταινία

βόις (voice) φωνή
Γκάλοπ Δημοσκόπηση
Γκάμα Ποικιλία
Γκαρσόν Σερβιτόρος
Γκεστ σταρ Εκλεκτός καλεσμένος

Γουέμπ (www, World Wide Web) παγκόσμιος ιστός
Γούστο Προτίμηση/ καλαισθησία
Ερ κοντίσιον Κλιματιστικό
Ιμιτασιόν Απομίμηση
Ίντερνετ Διαδίκτυο
Κάμεραμαν Εικονολήπτης
Κλισέ Κοινοτοπία/ στερεότυπο

κολεξιόν, κολέξιον (collection) συλλογή
Κολλάζ Τεχνική επικόλλησης

καμπάνια (campagna) εκστρατεία προβολής, προώθησης

κουλ (cool) ψυχρός, ψύχραιμος, ήρεμος
Κομπιούτερ Υπολογιστής
Κόμπλεξ Σύμπλεγμα κατωτερότητας
Κόουτς Προπονητής
Λουκ Εμφάνιση
Μακιγιάζ Καλλωπισμός

μάνατζερ (manager) διευθυντικό στέλεχος μιας επιχείρησης

Μανιφέστο Επαναστατική προκήρυξη

Μοντάζ Συναρμολόγηση

μπάτζετ (budget)προϋπολογισμός
Μποϊκοτάζ Εμπορικός αποκλεισμός
Μπούλινγκ Εκφοβισμός/ εξαναγκασμός

μπρέικ (break) διακοπή, διάλειμμα

Ντεκόρ Διακόσμηση
Ντεμοντέ Ξεπερασμένα/ εκτός μόδας
Ντιζάιν Σχέδιο

ντοκιμαντέρ (γαλλ. documentaire)ταινία έρευνας

Οκέι (ok) Εντάξει
Πρεστίζ Κύρος, γόητρο, διάκριση
Πρες ρουμ Αίθουσα τύπου
Ραντεβού Συνάντηση
Ρεζερβουάρ Αποθήκη αυτοκινήτου για βενζίνη
Ρεζουμέ Περίληψη
Ρεπόρτερ Δημοσιογράφος
Ρεπορτάζ Επιτόπια έρευνα
Ρεσεψιόν Χώρος υποδοχής
Ρέφερι Διαιτητής
Ρομπότ Αυτοματοποιημένη μηχανή

ρούτερ (router) δρομολογητής

Σαβουάρ βιβρ Τρόποι καλής συμπεριφοράς

σάιτ (site) ιστοχώρος, ιστότοπος, δικτυακός χώρος

σελέμπριτις (celebritis ) διασημότητες
Σέλφι Αυτοφωτογραφία
Σέρβις Έλεγχος και συντήρηση μηχανής/ εξυπηρέτηση
Σερφάρω στο ιντερνετ Περιηγούμαι/περιδιαβάζω στο διαδίκτυο
Σικέ (πχ παιχνίδι) Στημένο
Σλόγκαν Σύνθημα
Σνομπάρω Περιφρονώ

σόσιαλ μίντια (social media) κοινωνικά δίκτυα

σποτάκι μικροπροβολέας (φωτιστικό) ή σύντομο διαφημιστικό μήνυμα
Σουβενίρ Ενθύμιο

σοκ/σοκάρομαι συγκλονισμός/συγκλονίζομαι

σουξέ (γαλλ. succès) επιτυχία

Σούπερ Μάρκετ Υπεραγορά

Σόου Παράσταση

Σόου μαν/ σόου γούμαν Παρουσιαστής/ Παρουσιάστρια ψυχαγωγικού θεάματος

Σόρι Συγνώμη

Σταρ σύστεμ Μηχανισμός για την ανάδειξη προσώπων

Στιλ Ρυθμός, τεχνοτροπία, ύφος, σχέδιο σε ρούχα ή αντικείμενα

Στοκ Απόθεμα

Στοπ Σταματώ

Τανκ Άρμα μάχης

Τάιμ άουτ Διάλειμμα/ διακοπή

Τάιμινγκ Συγκυρία/ κατάλληλη στιγμή ή χρόνος

τατουάζ (γαλλ. tatouage) δερματοστιξία

Τηλεκοντρόλ Τηλεχειριστήριο

τόταλ (total) σύνολο, άθροισμα

τουίτερ - τουίτ (twitter - tweet) κελαηδώ, κελάηδημα, τερετίζω, τερέτισμα

τρέντι (αγγλ. trendy) μοντέρνος

Τρικ Κόλπο/ τέχνασμα

Τσάμπιονς λιγκ Όμιλος πρωταθλητριών ομάδων

Φαξ Τηλεομοιοτυπία

Φαστ φουντ Ταχυφαγείο

φέισμπουκ (facebook) προσωποβιβλίο, βιβλίο προσώπων

φορμάτ (αγγλ. format) διαμόρφωση

φρι (free) δωρεάν

χόμπι (αγγλ. hobby) ερασιτεχνική απασχόληση, απασχόληση

* O Γιώργος Κ.Καπρινιώτης είναι φιλόλογος, επίτιμος σχολικός σύμβουλος φιλολόγων