Όταν η ανάγνωση γίνεται τελετουργία καθημερινής χαλάρωσης. 

Η ελληνική λογοτεχνία της τελευταίας δεκαετίας είναι ένα μωσαϊκό φωνών, θεμάτων και υφολογικών αναζητήσεων. Από τον κοινωνικό ρεαλισμό έως το αστυνομικό, από τη λογοτεχνία της μνήμης μέχρι τις νέες, νεανικές αφηγήσεις, η περίοδος 2013–2023 υπήρξε ένα εργαστήρι ανανέωσης. Οι συγγραφείς αντιμετώπισαν κρίσεις, προσωπικές και συλλογικές, αλλά αντί να κλειστούν, άνοιξαν τον λόγο τους, δοκίμασαν νέες φόρμες και έφεραν μια αίσθηση δημιουργικής έντασης στην ελληνική βιβλιοπαραγωγή.

Τα δέκα βιβλία που ακολουθούν δεν είναι απλώς αντιπροσωπευτικά· είναι έργα που επηρέασαν τον τρόπο που διαβάζουμε, γράφουμε και σκεφτόμαστε την ελληνική αφήγηση.

1. «Λεωφόρος ΝΑΤΟ» – Χρήστος Οικονόμου (εκδ. Πόλις)

Με τη συλλογή αυτή ο Οικονόμου απαθανάτισε μια Ελλάδα που βρέθηκε στο χείλος της οικονομικής και κοινωνικής κατάρρευσης. Οι ήρωες, άνθρωποι της διπλανής πόρτας, παλεύουν με την απώλεια και την αξιοπρέπεια, σε ιστορίες σύντομες αλλά με τεράστιο συναισθηματικό βάρος. Η επιρροή του βιβλίου ήταν διπλή: αφενός βοήθησε να επανέλθει στο κέντρο η ηθογραφία της σύγχρονης πόλης, αφετέρου ενέπνευσε μια νέα γενιά συγγραφέων να στραφεί στην καθημερινότητα με γνήσιο ανθρωπισμό.

2. «Αγριόπαπια» – Ευτυχία Γιαννάκη (εκδ. Ίκαρος)

Το ελληνικό crime fiction άλλαξε πίστα με την «Αγριόπαπια». Η Γιαννάκη τοποθετεί την Αθήνα όχι απλώς ως σκηνικό, αλλά ως πρωταγωνιστή: μια πόλη χτυπημένη από την ύφεση, τη βία και τα αδιέξοδα. Με πλοκή άρτια δομημένη, στιβαρούς χαρακτήρες και κοινωνικό σχολιασμό που δεν βαραίνει, η συγγραφέας έδειξε ότι το αστυνομικό μυθιστόρημα μπορεί να σταθεί ισάξιο με το κοινωνικό δράμα. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί μιλούν για τη «χρυσή εποχή» του ελληνικού νουάρ μετά από αυτό.

3. «Το δικό σου αίμα» – Στέφανος Δάνδολος (εκδ. Ψυχογιός)

Ο Δάνδολος, ήδη καταξιωμένος στη μεγάλη αφήγηση, κορύφωσε εδώ τη σύνθεση ιστορίας και ανθρώπινου πάθους. Με φόντο τον 20ό αιώνα, το μυθιστόρημα ξετυλίγει την πορεία μιας οικογένειας που στροβιλίζεται μέσα σε πολιτικά γεγονότα, έρωτες και ενοχές. Το βιβλίο επηρέασε σημαντικά την αναζωπύρωση του ιστορικού μυθιστορήματος στην Ελλάδα, ενώ έφερε στο προσκήνιο το ερώτημα: πόσο από το παρελθόν μας μάς καθορίζει;

Στιγμές μελέτης και αναστοχασμού, όπου κάθε βιβλίο ανοίγει έναν νέο κόσμο. 

4. «Πώς να κρυφτείς» – Βαγγέλης Ραπτόπουλος (εκδ. Κέδρος)

Ο Ραπτόπουλος εδώ κάνει κάτι το εντυπωσιακά σύγχρονο: εξερευνά τον εαυτό ως αφήγημα στην εποχή της κοινωνικής δικτύωσης. Οι χαρακτήρες δεν είναι απλώς άνθρωποι· είναι «προφίλ», ρόλοι σε μια ατέλειωτη σκηνή θεατρικότητας. Το βιβλίο θεωρήθηκε πρωτοπόρο στην εισαγωγή του «ψηφιακού ρεαλισμού» στη νεοελληνική πεζογραφία και συχνά αναφέρεται σε πανεπιστημιακά σεμινάρια που εξετάζουν τη λογοτεχνία της τεχνολογίας.

5. «Δεύτερη γη» – Δημήτρης Νόλλας (εκδ. Πατάκης)

Η «Δεύτερη γη» αποτελεί μια από τις πιο ώριμες στιγμές του Νόλλα. Με τρόπο ήρεμο αλλά βαθιά συγκινητικό, διαπραγματεύεται την έννοια της πατρίδας και της προσωπικής ρίζας. Οι χαρακτήρες του, συχνά χαμηλόφωνοι, φωτίζουν μεγάλες συναισθηματικές εντάσεις μέσα από μικρές, καθημερινές κινήσεις. Το βιβλίο λειτούργησε ως γέφυρα ανάμεσα στη μεταπολεμική παράδοση και στη σύγχρονη πραγματικότητα, υπενθυμίζοντας ότι η καλή λογοτεχνία δεν χρειάζεται θόρυβο για να ακουστεί.

6. «Αλεπού, αλεπού» – Μαρία Ξυλούρη (εκδ. Μεταίχμιο)

Η Ξυλούρη μιλά για τον σύγχρονο νέο άνθρωπο με τρόπο άμεσο, αληθινό και αφοπλιστικό. Το βιβλίο της, γεμάτο ποιητικές εξάρσεις αλλά και άκρατο ρεαλισμό, σκιαγραφεί μια γενιά που μεγαλώνει ανάμεσα στην υπαρξιακή ανασφάλεια και την ανάγκη για αυθεντικότητα. Οι νεανικές αφηγήσεις της δεκαετίας επηρεάστηκαν έντονα από αυτή τη γραφή που συνδυάζει τρυφερότητα και ακρίβεια.

7. «Ερρα» – Δημήτρης Στεφανάκης (εκδ. Ψυχογιός)

Το μυθιστόρημα αυτό είναι ένας ύμνος στη μνήμη, τον έρωτα και τη μεσογειακή κοσμοπολιτεία. Ο Στεφανάκης χτίζει έναν κόσμο που θυμίζει ευρωπαϊκό σινεμά, γεμάτο ατμόσφαιρα και λεπτομέρεια. Η «Ερρα» συνέβαλε στον επαναπροσδιορισμό της ελληνικής εξωστρέφειας στη λογοτεχνία και έδειξε ότι η ελληνική αφήγηση μπορεί να συνομιλεί ισάξια με τη διεθνή παραγωγή.

8. «Από το στόμα της παλιάς Remington» – Κώστας Κατσουλάρης (εκδ. Μεταίχμιο)

Πρόκειται για ένα από τα πιο «αναστοχαστικά» βιβλία της δεκαετίας. Ο Κατσουλάρης παίζει με τα όρια μεταξύ μυθοπλασίας και πραγματικότητας, θέτοντας καίρια ερωτήματα για τον ρόλο του συγγραφέα, τη δημοσιογραφική αλήθεια και την κατασκευή της μνήμης. Το έργο επηρέασε νέους δημιουργούς που θέλουν να εξερευνήσουν τη μεταμυθοπλασία και τα αυτοαναφορικά σχήματα.

9. «Η Καρδιά του Ανθρώπου» – Λένα Κιτσοπούλου (εκδ. Καστανιώτης)

Ακατέργαστη, τολμηρή, βαθιά σωματική γραφή. Η Κιτσοπούλου, με το μοναδικό της ύφος, φέρνει στο φως το απωθημένο, το βίαιο, το τρυφερό και το παράλογο της ανθρώπινης ύπαρξης. Το βιβλίο άλλαξε τον τρόπο που μιλάμε για τη λογοτεχνία του σώματος και έδωσε χώρο σε ακόμη πιο εκρηκτικές και ασυμβίβαστες αφηγήσεις τα επόμενα χρόνια.

10. «Το βιβλίο των βραδινών προσευχών» – Πέτρος Χατζόπουλος (εκδ. Νεφέλη)

Σε μια εποχή υπερπληροφόρησης και θορύβου, ο Χατζόπουλος επιλέγει τη σιωπή. Το βιβλίο, μια ποιητική συνομιλία με τη θνητότητα και την εσωτερική αναζήτηση, προσφέρει μια λογοτεχνία εσωστρέφειας που σπανίζει. Η δεξιοτεχνική του απλότητα υπενθυμίζει ότι το δυνατό συναίσθημα δεν χρειάζεται περίτεχνη μορφή για να περάσει βαθιά στον αναγνώστη.

Η αναζήτηση νέων φωνών και ιστοριών συνεχίζεται, ανάμεσα σε σελίδες και ράφια γεμάτα βιβλία. 

Η δεκαετία ως τομή: τι αλλάζει πραγματικά;

Αν κοιτάξει κανείς συνολικά τα βιβλία της περιόδου, η ελληνική λογοτεχνία μοιάζει να κινείται παράλληλα σε δύο άξονες:
(α) έναν κοινωνικό – όπου η κρίση, η ταυτότητα, η πολιτική και οι προσωπικές ρωγμές γίνονται υλικό αφήγησης,
και (β) έναν υπαρξιακό – όπου ο άνθρωπος, μόνος ή σε σχέση με τους άλλους, αναζητά νόημα μέσα στο χάος.

Παράλληλα, η εξωστρέφεια ενισχύθηκε: μεταφράσεις, διεθνή φεστιβάλ, βραβεύσεις και νέες φωνές που συνομιλούν με παγκόσμιες τάσεις. Η ελληνική λογοτεχνία δεν είναι πια «τοπική». Είναι βαθιά ελληνική, ναι, αλλά και παγκόσμια. Και ίσως αυτός να είναι ο μεγαλύτερος θρίαμβος της δεκαετίας: ότι η λογοτεχνία δεν αναπαρήγαγε απλώς την πραγματικότητα, αλλά τη μεταμόρφωσε σε λόγο, σε τέχνη — σε κάτι που μένει.

---

*Ελένη Καρρά – Αρθρογράφος & βιβλιοκριτικός*

*Η Ελένη Καρρά γράφει για τη λογοτεχνία και τον σύγχρονο πολιτισμό, με έμφαση στις νέες ελληνικές φωνές και τις αφηγηματικές τάσεις που διαμορφώνουν τη δεκαετία. Αρθρογραφεί σε έντυπα και ψηφιακά μέσα, ενώ αγαπά να φωτίζει βιβλία που αφήνουν πραγματικό αποτύπωμα στους αναγνώστες.