Η σπουδαία ερμηνεύτρια και δημιουργός μιλά στο Culture Magazine για τη δύναμη της μουσικής, την έμπνευση, τη γυναικεία ποίηση και τη βαθιά σχέση ανάμεσα στον ήχο και τον άνθρωπο.

Η Νένα Βενετσάνου, φωνή που ενώνει λόγο και τραγούδι, μιλά στο Culture Magazine για την έμπνευση και τη μουσική της πορεία. 

Editorial – Από τη συντάκτρια Βασιλική Β. Παππά

Η Nένα Βενετσάνου μίλησε για τη μουσική, τη ζωή και την έμπνευση μέσα από τον δικό της λόγο, όπως ταιριάζει σε μια καλλιτέχνιδα που αντιμετωπίζει τη λέξη με τον ίδιο σεβασμό που αντιμετωπίζει τον ήχο. Οι απαντήσεις της είναι εξομολογητικές, στοχαστικές και γεμάτες μνήμη· αποκαλύπτουν μια γυναίκα που βλέπει τη μουσική ως τόπο ζωής, αλλά και ως πράξη βαθιάς ανθρωπιάς.

Εισαγωγή

Η Nένα Βενετσάνου αποτελεί μια ξεχωριστή παρουσία στο ελληνικό μουσικό τοπίο. Ερμηνεύτρια, δημιουργός και άνθρωπος βαθιά στοχαστικός, έχει συνδέσει το όνομά της με το έντεχνο τραγούδι, την ποίηση και τη διαρκή αναζήτηση του νοήματος μέσα από την τέχνη.
Από τα πρώτα της βήματα, όταν παιδί ακόμη μαγεύτηκε από τον ήχο μιας ορχήστρας, μέχρι τις σύγχρονες συνθέσεις της που αντλούν έμπνευση από τη γυναικεία γραφή και τη λογοτεχνία της Ευρώπης, η διαδρομή της είναι μια συνεχής συνομιλία ανάμεσα στη φωνή, τον λόγο και την ψυχή.

Μέσα από τις συνεργασίες της με κορυφαίους συνθέτες όπως ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Νίκος Μαμαγκάκης και ο Δημήτρης Μαυρουδής, αλλά και με το δικό της προσωπικό καλλιτεχνικό στίγμα, η Βενετσάνου υπερασπίζεται με συνέπεια την αξία του τραγουδιού ως μορφή έκφρασης, συγκίνησης και ανθρωπιάς.

Στη συνέντευξη που ακολουθεί, μιλά στο Culture Magazine για τη δύναμη της μουσικής, τις καθοριστικές στιγμές της πορείας της, τη σχέση της με την έμπνευση και τη γυναικεία δημιουργία, αλλά και για την ουσία του να στέκεσαι πάνω στη σκηνή και να «γίνεσαι» το τραγούδι που ερμηνεύεις.

Συνέντευξη

Β.Π.: Κυρία Βενετσάνου, θυμάστε την πρώτη φορά που νιώσατε πραγματικά τη δύναμη της μουσικής; Τι συνέβη εκείνη τη στιγμή;

Ν.Β.: Ναι, ήταν όταν πρωτοείδα και άκουσα την Κρατική Ορχήστρα μας με το σχολείο. Ήμουν στο Δημοτικό, 7-8 χρονών. Μέχρι τότε άκουγα από το ραδιόφωνο την συμφωνική μουσική δεν είχα δει κλασική ορχήστρα να παίζει ζωντανά. Κοκάλωσα και κατάλαβα ότι εγώ δεν θα είμαι από την πλευρά των Θεατών, αλλά των άλλων, των επί της σκηνής. Είχα αρχίσει ήδη πιάνο από τα έξι, το έβλεπα σαν παιχνίδι δεν το είχα εντάξει εντός της Ορχήστρας και δεν ήταν η δύναμη που με εντυπωσίασε, όσο το εύρος του ήχου. Τότε κατάλαβα ότι η μουσική ήταν ο χώρος μου. Δεν έχει σημασία ότι ανήκω και υπηρετώ τη Λαϊκή Μούσα. Αντίθετα κατάλαβα μεγαλώνοντας σε τι διαφέρει το τραγούδι από την τέχνη των οργάνων. Ακόμα και τώρα όταν ακούω ορχήστρες χωρίς τραγούδι, μου έρχεται η πρώτη αυτή μαγική, μεταφυσική αίσθηση. Το τραγούδι έχει άλλη ρίζα, είναι Λόγος, που προηγήθηκε της μουσικής και ξέρετε γιατί; Γιατί πρώτα οι άνθρωποι μίλησαν και μετά έφτιαξαν οργανική μουσική.

Β.Π.: Υπάρχει κάποιο τραγούδι ή έργο σας που σας συγκινεί ακόμα κάθε φορά που το εκτελείτε; Γιατί;

Ν.Β.: Πως να ξεχωρίσω κάποια όταν ό,τι έχω τραγουδήσει και ηχογραφήσει το αγάπησα; Από τη μία το Ελληνικό ρεπερτόριο το οποίο πάντα υπηρετώ με αποστολική θα έλεγα ευλάβεια, ειδικά το Έντεχνο τραγούδι που είναι το στυλ μου και από την άλλη τα τραγούδια που φτιάχνω ως τραγουδοποιός και με έκαναν γνωστή.

Β.Π.: Ποια ήταν η πιο δύσκολη στιγμή στην καριέρα σας και πώς την ξεπεράσατε;

Ν.Β.: Μια δύσκολη στιγμή ήταν όταν πέθανε ο Αλέκος Πατσιφάς, ο δημιουργός της δισκογραφικής εταιρείας «Λύρα» το '82. Άλλη μία επίσης μοιραία στιγμή για μένα ήταν ο θάνατος του Μάνου Χατζιδάκι το 1994. Αυτά τα δύο ήταν αλληλένδετα. Ήταν σαν χιονοστιβάδες. Υποχρεώθηκα να ξεκινήσω από την αρχή και στις δύο περιπτώσεις. Δεν ήταν εύκολο αλλά πάντα με έσωζε το ότι έγραφα τραγούδια και ότι πάντα ήμουν ανοιχτή σε συνεργασίες. Από το 1983 που δεν ανανεώθηκε το συμβόλαιό μου με τη Λύρα, μετά το Κουτί της Πανδώρας μέχρι τον θάνατο του Χατζιδάκι, περίπου μια δεκαετία, έκανα πάρα πολλά πράγματα με τις δικές μου δυνάμεις, συναυλίες, ρεσιτάλ, δισκογραφία με συνεργασίες στο εξωτερικό, γέμισα εμπειρίες. Είχα πάντα την αίσθηση ότι δεν πρέπει να κάνω φιγούρα στην Ελλάδα με αυτά. Νομίζω ότι οι συνεργασίες μου με Χατζιδάκι, Θεοδωράκη, Μαμαγκάκη, Μαυρουδή, και τόσους άλλους, μέσα σε αυτή την δεκαετία ήταν πολύ σημαντικές και δεν ήθελα να τα ανακατέψω με όσα έκανα στο εξωτερικό. Μετά τον θάνατο του Χατζιδάκι συνέχισα απλά την πορεία μου.   

Η Νένα Βενετσάνου ζωνταντεύει τις "Σκληρές Βιολέτες" τραγουδώντας γυναικεία ποιήματα και μαρτυρίες από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Β.Π.: Τι σημαίνει για εσάς η έννοια της «έμπνευσης και πως την ανακαλύπτετε;

Ν.Β.: Έμπνευση για μένα είναι η διαδικασία να δώσεις μορφή σε μία ιδέα δικιά σου ή και κάποιου άλλου, με οδηγό την συγκίνηση. Μπορεί το τραγούδι να είναι μια τέχνη ταπεινή σε σχέση π.χ με την Μεγάλη Μουσική, όμως είναι η κοντινότερη τέχνη στην ανθρώπινη ψυχή, η πιο άμεση και φυσικά η πιο παλιά και μπορεί να σε εμπνεύσει οτιδήποτε, δεν υπάρχει κανόνας, αρκεί να σε συγκινήσει. Υπάρχουν ουκ ολίγες συγκινήσεις στη ζωή, διαλέγεις. Η Σαπφώ δεν έλεγε (σε ελεύθερη απόδοση): « άλλοι αγαπούν το Ιππικό, άλλοι το πεζικό, άλλοι το ναυτικό σε αυτή τη μαύρη γη, για μένα λαμπρότερο είναι ό,τι αγαπά ο καθένας.» Ε…εγώ έζησα μέσα στο πολιτικό τραγούδι, με ενδιαφέρει η θέση και η παρουσία του καλλιτέχνη στον δημόσιο χώρο και η δημιουργικότητα των γυναικών. Αυτό ήταν και το έναυσμα για να μελοποιήσω την γυναικεία ποίηση. Οι δύο πρώτοι μου δίσκοι καθορίστηκαν από το Δεύτερο Κύμα του Φεμινιστικού Κινήματος, στο οποίο ως νέα συμμετείχα. Ασχολήθηκα με την ελληνική ποίηση των γυναικών του 20ου αιώνα, γενιά του '30, του '60 και του '80, μετά ασχολήθηκα με τις γυναίκες στην Τραγωδία και σήμερα συνεχίζω με ποίηση πάντα, αλλά σε ευρωπαϊκή κλίμακα.  

Β.Π.: Στην παράσταση «Σκληρές Βιολέτες», ποιες ιστορίες σας συγκίνησαν περισσότερο και γιατί; 

Ν.Β.: Οι Σκληρές Βιολέτες είναι ένας κύκλος τραγουδιών μου εννέα γερμανόφωνων ποιητριών της Κεντρικής Ευρώπης, που μετά τον Β.Π.Π γνωρίσαμε το έργο τους. Την μετάφραση στα ελληνικά την εκπόνησε ειδικά για τον κύκλο αυτόν η Ιωάννα Αβραμίδου. Οι ποιήτριες ανήκουν στη γερμανόφωνη «Λογοτεχνία των Ερειπίων» και είναι: Nelly Sachs, Else Lasker-Schuler, Sarah Kirsch, Ilse Aichinger, Rose Ausländer, Hannah Arendt, Simone Weil , Mascha Kaleko, Edith Sodergran, την οποία και συνδυάζω με την δικιά μας «Ποίηση της Ήττας» της Βικτωρίας Θεοδώρου, της Ρίτας Μπούμη- Παππά, της Νίνας Ναχμία και της Γιοβάννας Καλπαξή. Τα ποιήματα συνδέονται με την μαρτυρία της Μαρίας Τσισκάκη «Ελληνίδες στα Ναζιστικά Στρατόπεδα». Όλες επέζησαν μέσα από μία σκληρή διαδρομή, εξηγήθηκαν με την Ιστορία, έμειναν κοντά στη πραγματική ζωή με την επιθυμία όλα όσα βίωσαν να τα κάνουν ποίηση. Αυτή η περίοδος του 20ου αιώνα εξηγεί το πως και το γιατί διαχωρίστηκε η γυναικεία γραφή από την αντρική. Ο πόλεμος αναγκαστικά διαχωρίζει τα φύλα, έχει αλλάξει η ποίηση από το '45 και μετά και για την γυναικεία γραφή. Οι γυναίκες αυτές είχαν πολύ δύσκολες ζωές, υπήρξαν απάτριδες, πάμφτωχες, αλλά το έργο τους είναι συγκλονιστικό, ανέστησε την ποίηση. Ποίηση ενάντια στην στασιμότητα του Θανάτου, πάνω από το έρεβος του Πολέμου.

Β.Π.: Υπήρξε κάποιο πρόσωπο ή γεγονός που άλλαξε τη μουσική σας πορεία; Αν ναι, θα θέλαμε να μας αφηγηθείτε την ιστορία.

Ν.Β.: Ναι, η γνωριμία μου με την γενιά των γυναικών που επέζησαν και μαρτύρησαν την εμπειρία τους από τον πόλεμο με σημάδεψε και στην Ελλάδα και αλλού, διάβασα τις ζωές τους, την επιβίωση στα στρατόπεδα των ανατολικών χωρών, στην Λατινική Αμερική, στο Ιράν, στην Αίγυπτο. Όλες πάντα με πρόσωπο και βλέμμα στραμμένο στη ζωή. Οι γυναίκες πρωτοστατούν στην Τέχνη της ζωής. Δεν ακούνε Σάλπιγγες πολέμου, προσκλητήρια, παραμένουν μόνες μέσα στην σκληρή πραγματικότητα και την αντιμετωπίζουν. Εγώ μέσα από αυτό ακούω μουσική.

«Η μουσική ήταν ο χώρος μου.»

Β.Π.: Πώς βιώνετε τη στιγμή της ζωντανής ερμηνείας πάνω στη σκηνή; Τι αισθάνεστε εκείνη τη στιγμή;

Ν.Β.: Να περπατώ στη Θάλασσα, να κυματίζω, να γίνομαι αυτό που λέω, να το εκπέμπω. Το έντεχνο τραγούδι θέλει τρόπο για να το ερμηνεύσεις. Δεν είναι μόνο φωνή και κατασκευή, θέλει να έχεις εικόνα του τι λες και φυσικά συναίσθημα.

 Β.Π.: Ποιο είναι το πιο πολύτιμο μάθημα που σας έχει δώσει η τέχνη μέχρι σήμερα;

Ν.Β.: Το τραγούδι, μου γνώρισε την πολυπλοκότητα της ζωής. Με έκανε να ταξιδεύω, είναι κύκλος, είναι κύμα, είναι ο πόνος των ανθρώπων.

Β.Π.: Αν μπορούσατε να μιλήσετε στον νεαρό εαυτό σας όταν ξεκινούσατε, τι θα του λέγατε;

Ν.Β.: Τίποτα. Δεν μπορώ να του μιλήσω. Ίσως: Τι φρίκη ο καιρός!!!!

Β.Π.: Τι ελπίζετε να πάρει το κοινό μαζί του φεύγοντας από μία συναυλία ή παράστασή σας

Ν.Β.: Αυτό που θέλω να του πω; Να μην απελπίζεται, να τραγουδά. 

Στο τέλος της μελωδίας 

Η Nένα Βενετσάνου συνεχίζει να αποδεικνύει ότι η τέχνη δεν είναι απλώς αισθητική εμπειρία, αλλά τρόπος ύπαρξης. Κάθε της λέξη, κάθε νότα, είναι ένας διάλογος ανάμεσα στον άνθρωπο και τον κόσμο — εκεί όπου ο λόγος γίνεται τραγούδι.