Στο γραφείο του, ο Ν. Καρανικόλας συνδέει επιστήμη και ανθρώπινη ματιά για τις ελληνικές πόλεις. 

Επιμέλεια:

Βασιλική Β. Παππά

vas_nikpap@yahoo.gr

Εισαγωγή:

Στον κόσμο της χαρτογραφίας, ο χάρτης δεν είναι απλώς μια αποτύπωση του χώρου, αλλά ένας κώδικας που αποκαλύπτει σχέσεις, επιλογές, μνήμες και προθέσεις. Ο Νικόλαος Καρανικόλας –καθηγητής Χαρτογραφίας και Γεωπληροφορικής, με πλούσια εμπειρία στην αυτοδιοίκηση και βαθιά γνώση του χωρικού σχεδιασμού– ανήκει σε εκείνους τους επιστήμονες που μπορούν να μιλήσουν για τις πόλεις, τους ανθρώπους και τα τοπία με τη διπλή καθαρότητα της επιστήμης και της ευαισθησίας. Σε μια εκτενή και ουσιαστική συζήτηση με το Culture Magazine, αναλύει τις προκλήσεις των ελληνικών πόλεων, τη δυναμική της χαρτογραφίας, τη σχέση του πολίτη με τον χώρο και το πώς οραματίζεται την Ελλάδα του 2040.

Η Συνέντευξη:

Β.Π.: Πώς θα περιγράφατε τη σχέση σας με τη χαρτογραφία; Είναι για εσάς περισσότερο επιστήμη, τέχνη ή τρόπος να βλέπετε τον κόσμο;

Ν.Κ.: Η χαρτογραφία για μένα είναι πρώτα απ' όλα τρόπος να βλέπω τον κόσμο· η επιστήμη και η τέχνη είναι τα εργαλεία οπτικής αυτής της υπέροχης μητέρας επιστήμης. Ως επιστήμη, μου δίνει μεθόδους, ακρίβεια, συστήματα αναφοράς, στατιστική, μοντέλα. Ως τέχνη, μου επιτρέπει να επιλέγω τι θα τονίσω, τι θα αφήσω στο υπόβαθρο, πώς θα «πει» ο χάρτης μια ιστορία χωρίς λέξεις – μόνο με σύμβολα, σχήματα και χρώματα. Ο χάρτης δεν είναι μια απλή αποτύπωση, αλλά μια επιλογή: τι θεωρώ σημαντικό, πού βάζω τα όρια, πώς ορίζω το κέντρο και την περιφέρεια. Είναι πράξη εξουσίας αλλά και ευθύνης. Γι' αυτό λέω συχνά στους φοιτητές μου: «Μάθετε να διαβάζετε τους χάρτες, αλλά κυρίως μάθετε να υποψιάζεστε τι θέλει να πει ο χαρτογράφος ή τι θέλει να κρύψει». Η χαρτογραφία είναι η νίκη της κοινωνίας απέναντι στον φόβο του αγνώστου: όταν κάτι το αποτυπώνεις και το ιεραρχείς, παύει να είναι άγνωστο. Και φυσικά, είναι μνήμη – συλλογική και οδηγός για το μέλλον.

Β.Π.: Ποια είναι τα μεγαλύτερα στοιχήματα για τις ελληνικές πόλεις τα επόμενα χρόνια;

Ν.Κ.: Θα ξεχώριζα τέσσερα:

Κλιματική κρίση & ανθεκτικότητα: θερμικές νησίδες, πλημμύρες, πυρκαγιές, λειψυδρία. Οι πόλεις χτίστηκαν για ένα κλίμα που αλλάζει ραγδαία. Χρειαζόμαστε πράσινο, νερό, σκίαση, διαπερατά υλικά — όχι πεζοδρόμια-τηγάνια ή τσουλήθρες του χειμώνα.

Κατοικία & ανισότητες: βραχυχρόνιες μισθώσεις, τουριστικοποίηση, ενεργειακή φτώχεια. Το ερώτημα είναι αν η πόλη θα είναι προϊόν για λίγους ή δικαίωμα για πολλούς.

Κινητικότητα & δημόσιος χώρος: δεν γίνεται η απάντηση σε όλα να είναι «ένα ακόμα αυτοκίνητο». Περπάτημα, ποδήλατο, ΜΜΜ, προσβασιμότητα.

Δημογραφία & συνοχή: γήρανση, αποψίλωση μικρότερων πόλεων, μεταναστευτικές ροές, πολεοδομικές αστοχίες. Χωρίς σοβαρό χωρικό σχεδιασμό, οι πόλεις μας κινδυνεύουν να γίνουν άθροισμα ιδιωτικών λύσεων και όχι συλλογικό έργο.

Β.Π.: Αντικατοπτρίζουν οι αξίες ακινήτων την πραγματική ποιότητα ζωής;

Ν.Κ.: Κάθε άλλο. Κάποιες φορές ναι, συχνά όμως όχι. Οι τιμές ακινήτων αποτυπώνουν προσδοκίες, μόδες, πληροφορία (ή παραπληροφόρηση), ασυμμετρίες ισχύος και εγωισμούς εξουσίας. Η ποιότητα ζωής είναι κάτι πιο σύνθετο: ασφάλεια, ελευθερία, γειτονιά, σχολεία, πράσινο, κοινωνικά δίκτυα, ησυχία, καθαρός αέρας, δυνατότητα μετακίνησης χωρίς αυτοκίνητο. Έχω δει συνοικίες με χαμηλές τιμές αλλά υψηλή καθημερινότητα — και ακριβές περιοχές που παράγουν άγχος και εξαντλητικές μετακινήσεις. Οι τιμές ακινήτων είναι ένα «σιωπηλό δημοψήφισμα της αγοράς», όχι δείκτης κοινωνικής ευημερίας.

Ο καθηγητής Καρανικόλας και η πρώην Πρόεδρος της Δημοκρατίας.

Β.Π.: Πώς μπορούν τα GIS και η χαρτογραφία να στηρίξουν τη διαφάνεια και τη βιώσιμη ανάπτυξη;

Ν.Κ.: Τα GIS είναι από τα ισχυρότερα εργαλεία δημοκρατικοποίησης της πληροφορίας.
• Δείχνουν πού πάνε πόροι, έργα, επιδοτήσεις.
• Αποκαλύπτουν ανισότητες πρόσβασης σε πάρκα, σχολεία, υγεία, ΜΜΜ.
• Τα ανοιχτά δεδομένα βγάζουν στο φως όσα παλιά έμεναν «στο συρτάρι».
Για τη βιώσιμη ανάπτυξη προσφέρουν σενάρια σχεδιασμού, παρακολούθηση δεικτών και συμμετοχική χαρτογράφηση. Όσο η διοίκηση ανοίγεται στα δεδομένα, τόσο δυσκολότερα κρύβονται οι αδικίες.

 Β.Π.: Ποιο είναι το πιο δύσκολο κομμάτι στη «μετάφραση» ακαδημαϊκής γνώσης σε πολιτική δράση;

Ν.Κ.: Η ακαδημαϊκή γνώση αγαπά την πολυπλοκότητα· η πολιτική απαιτεί γρήγορες και απλές απαντήσεις. Στο πανεπιστήμιο έχουμε χρόνο για «εξαρτάται» και σενάρια· στη διοίκηση σου λένε «τι κάνουμε μέχρι το τέλος της θητείας». Επίσης, η επιστημονική γλώσσα χρειάζεται μετάφραση σε κοινωνική αφήγηση, ενώ η πολιτική προσκρούει σε συμφέροντα, φόβους και πολιτικό κόστος. Η έρευνα έχει ορίζοντα δεκαετίας, η πολιτική τετραετίας. Η γέφυρα χτίζεται από ανθρώπους που πατούν και στις δύο όχθες.

Β.Π.: Ως πρώην δήμαρχος Νάουσας, τι μάθατε για τη σχέση του πολίτη με τον χώρο;

Ν.Κ.: Στην ελληνική επαρχία ο χώρος είναι προσωπικό βίωμα: η αλάνα, το πάρκο, το ρέμα, ο δρόμος που «στένεψε». Ο πολίτης έχει συναισθηματική γεωγραφία διαφορετική από τα σχέδια. Οι συγκρούσεις για τον χώρο είναι συγκρούσεις ταυτότητας και όχι τεχνικά ζητήματα.
Αν δεν δώσεις ρόλο και φωνή στον πολίτη, θα αντισταθεί. Όταν όμως δει ένα έργο να «κουμπώνει» στις ανάγκες του, το υπερασπίζεται. Τότε ο σχεδιασμός γίνεται «κάτι δικό μας».

Β.Π.: Τι θα συμβουλεύατε έναν νέο επιστήμονα που θέλει να ασχοληθεί με χωρικό σχεδιασμό;

Ν.Κ.: Τρία πράγματα:

Γίνε πολύ-επιστήμονας:

γεωγραφία, πολεοδομία, κοινωνιολογία, οικονομικά, γεωπληροφορική, περιβάλλον.

Μη φοβηθείς τα εργαλεία:

GIS, στατιστική, προγραμματισμός, τηλεπισκόπηση, φωτογραμμετρία.

Κράτα την ανθρώπινη ματιά: πεδίο, κάτοικοι, γειτονιές.

Και κάτι ακόμη: ήθος και υπομονή — ο χωρικός σχεδιασμός συχνά συγκρούεται με συμφέροντα.

Β.Π.: Πόσο σημαντικός είναι ο πολιτισμός στη διαμόρφωση της ταυτότητας μιας πόλης;

Ν.Κ.: Ο πολιτισμός είναι η καρδιά της πόλης. Χωρίς αυτόν, η πόλη γίνεται χώρος κατανάλωσης και μετακίνησης. Φεστιβάλ, θέατρα, μουσεία δίνουν ρυθμό. Μύθοι, αφηγήσεις και τοπική κουζίνα χτίζουν το ανήκειν. Ο πολιτισμός είναι δικαίωμα των κατοίκων και όχι μόνο προϊόν για τουρίστες. Μια πόλη με ισχυρή πολιτιστική ταυτότητα αντέχει καλύτερα στις κρίσεις.

Β.Π.: Πώς φαντάζεστε την ελληνική πόλη του 2040;

Ν.Κ.: Θα ήθελα να είναι πιο πράσινη και δροσερή, πιο κοντινή, πιο ψηφιακή αλλά ανθρώπινη, πιο δίκαιη. Φοβάμαι όμως το αντίστροφο: μια πόλη-δίπολο με νησίδες ευημερίας απέναντι σε ζώνες εγκατάλειψης. Το 2040 δεν είναι μακριά· ό,τι σχεδιάζουμε σήμερα θα το ζούμε τότε.

Β.Π.: Υπάρχει μια πόλη, ένα τοπίο ή ένας χάρτης που σας έχει σημαδέψει;

+Ένας μικρός, παλιός χάρτης της Νάουσας και των γύρω τοπίων: πηγές, καταρράκτες, μονοπάτια. Όχι τέλειος, με λάθη και χειρόγραφες σημειώσεις, αλλά γεμάτος μνήμη. Μια εποχή όπου ο χώρος διαβαζόταν με τα πόδια. Ίσως γι' αυτό αγαπώ τη χαρτογραφία: γιατί μέσα σε γραμμές και ισοϋψείς κρύβεται πάντα μια ανθρώπινη ιστορία.

Ο Ν. Καρανικόλας με την οικογένειά του, σε ένα καρέ γεμάτο ζεστασιά. 

Επίλογος:

Η συζήτηση με τον Νικόλαο Καρανικόλα αποκαλύπτει ότι η χαρτογραφία δεν είναι απλώς επιστήμη ή τέχνη, αλλά τρόπος να βλέπουμε και να κατανοούμε τον κόσμο γύρω μας. Μέσα από τη γνώση, την εμπειρία και την ανθρώπινη ματιά του, αναδεικνύεται η σημασία του χωρικού σχεδιασμού, της πολιτισμικής ταυτότητας και της βιώσιμης ανάπτυξης για τις ελληνικές πόλεις. Το όραμά του για το 2040 υπενθυμίζει ότι οι επιλογές που κάνουμε σήμερα καθορίζουν τον χώρο και τη ζωή των πολιτών του αύριο.